Je li dakle moguće sudbinu i aktuelni status novinarstva kao profesije tretirati unutar Greaberove teze o „besmislenim poslovima“ današnjice? 

U najkraćem i najuopštenije, moglo bi se reći kako je Greaberova temeljna postavka da kvantitativno bujanje takvih tipova poslova u današnjem svijetu jeste posljedica savremene korporativno-menadžerske kapitalističke logike koja je naprosto premrežila sve sfere rada, proizvodnje i života. Tim sistemskim pretpostavkama autor pridodaje i one subjektivne poput osjećaja beznadnosti, uzaludnosti, beskorisnosti i besmislenosti koji su konstanta za veliki broj ljudi kada je obaveza obavljanja posla i rada u pitanju. 

Sam autor ga definiše ovako: “besmisleni posao je oblik plaćenog zaposlenja koje je do te mjere besmisleno, nepotrebno ili štetno da ni zaposlenik ne može opravdati njegovo postojanje premda se, u sklopu uslova za posao, zaposlenik osjeća obaveznim pretvarati da to nije tako”. 

Greaber pravi kategorizaciju pet osnovnih modela besmislenih poslova. To su: 

1. lakeji (flunkies), poslovi/zaposlenici čija je svrha da nadređenima stvore osjećaj važnosti, zaposlenici služe kao statusni simbol nadređenima; 
2. nasilnici (goons), poslovi koji u sebi sadrže element prevare i agresije, a uključuju nagovaranje drugih ljudi na nešto što je za njih štetno; 
3. popravljači (duct tapers), poslovi kojima se privremeno rješavaju nepotrebno nastali problemi; 
4. pro-formisti (box tickers) poslovi koji stvaraju dojam da su korisni iako to nije slučaj; 
5. žandari (taskmasters) poslovi u kojima se izmišljaju bespotrebni poslovi najčešće vezani uz različite oblike organizacije i nadzora 

Četvrta skupina, tzv. pro-formisti, puki su ‘smokvin list’ za institucije, postoje kako bi kompanija mogla tvrditi da se bavi nečim korisnim s čime se zapravo uopšte ne bavi. Među takve zaposlenike autor ubraja i neku vrstu novinara angažovanih u internim reklamnim medijima tvrtke, poput periodičnih publikacija, magazina, biltena, portala, fabričkih novina... koji su namijenjeni specifičnim interesnim skupinama što ih firma stavlja u fokus svog interesa, a to su kupci, poslovni partneri, zaposlenici. 

U proširenoj interpretaciji, s obzirom na diskrepanciju između normativnih društvenih očekivanja od novinarske profesije i s time povezanom ideologijom profesionalnog novinarstva i stvarnih, gore spomenutih, suvremenih novinarskih praksi, čini se da su novinari postali puki „smokvin list“ za komercijalne i političko interesne organizacije/skupine, iako i dalje legitimiraju svoje djelovanje navodnim profesionalizmom. 

Značajke savremenog novinarstva, posebno u kontekstu sve jače dominacije oglašavanja i strateških mehanizama u funkciji privlačenja pažnje („ekonomija pažnje“) pronalazimo i u Greaberovoj drugoj skupini „nasilnika“ (goons) koji ljudima nastoje prodati stvari koje im objektivno ne trebaju, niti ih žele. Takvi poslovi imaju agresivna obilježja i primarno nastaju kao rezultat kompeticije unutar polja, u ovom slučaju novinarskog. 

Manipulativni *clickbait* naslovi koji uopšte ne odgovaraju sadržaju, „krvožednost“ u praćenju „crne hronike“ ili života slavnih, preplavljivanje reklamama, prikriveno oglašavanje – sve su to agresivne strategije koje narušavaju javnu komunikaciju, a isključivo donose korist „nasilnicima“, medijima i oglašivačima. 

Iste godine kada i Greaber, André Spicer objavljuje knjigu o „besmislenom poslovanju“ (business bullshit). S posebnim fokusom u analizi na ispraznom menadžerskom diskursu koji je institucionalno-organizacijski proizveden i podržan, Spicer se, vrlo blisko Greaberu, također dotiče motiva besmislenih poslova. Oni se očituju u kolektivnim osjećajima nezanemarivog broja ljudi da njihovi poslovi temeljno nemaju nikakvog smisla. No dobre pretpostavke kako za Greabera, tako i za Spicera, a i za nas u kontekstu teme ovog rada, napravio je Harry Frankfurt u svojoj studiji „o besmislenosti“.

Pritom Frankfurt iz filozofijske perspektive u fokus svoje rasprave stavlja besmislenost u kontekstu javne, pa tako i medijske, komunikacije. Kao oblik govora u pokušaju uvjeravanja ne da bismo se pritom rukovodili načelima istinitog i lažnog. Frankfurt s tim u vezi pravi distinkciju između lažova i seronje (bullshitter).

 Za razliku od lažova koji ipak uzima istinu u obzir, ali ju pritom prikriva, seronji je potpuno svejedno je li ono što govori istinito ili lažno. Frankfurtovo razumijevanje „besmislenosti“ poslužilo je kao polazište Benkleru i saradnicima za interpretacije onih tipova komunikacije koje nazivaju „besmislenom komunikacijom“ (bullshit communication), u širem kontekstu mrežne propagande, pri čemu „besmislena komunikacija“ ne mari za istinito ili lažno, kao ni za političke efekte u izjavama koje publicira, sve dok iz toga generira novac. Apliciramo li Greaberovu tezu o „besmislenim poslovima“ generalno na suvremeno novinarstvo, otvara nam se cijeli jedan horizont praksi u domeni profesije preko kojih je moguće argumentirati u korist ideje da je novinarstvo postalo „besmislen posao“. 

To naravno ne isključuje činjenicu da još uvijek postoje ozbiljne medijske prakse, profesionalni novinari i mediji, ali su zahvaljujući spomenutim trendovima i pripadajućim praksama sve više u manjini.

Istraživači sa Univerziteta u Zagrebu i Rijeci Helena Popović i Hajrudin Hromadžić gornje pitanje postavljaju u svom naučnom članku i oslanjaju se na na kategorizaciju Davida Graberea iz knjige "Bullshit jobs" (2018). Prenosimo priređeni dio originalnog članka iz časopisa Sociologija

Je li novinarstvo postalo bullshit posao?

Iako do sada nije bilo državljana Crne Gore koji su odgovarali za zločine silovanja u Foči 1992/93. godine, svjedočanstva žrtava govore o višestrukim zločinima crnogorskih vojnika.

Dokazne materijale pod pečatom Međunarodnog krivičnog suda Ujedinjenih nacija, Crna Gora još ne može koristiti dok ne promijeni Krivični zakon što se očekuje do kraja godine.

Pred Sudom je govorilo više svjedoka, među kojima i Svjedokinja 50 koja je opisala jednog crnogorskog vojnika kao čovjeka starog i odvratnog koji je odveo u sobu gdje joj je prijetio nožem i govorio: “Vidjećete vi Muslimani. Nacrtaću ti krst na leđima. Sve ću vas pokrstiti. Sad ćete postati Srbi.” 

Svjedokinja 50 je Međunarodnom sudu UN-a rekla da joj je prijetio nožem toliko da je mislila da će izgubiti život. Silovao ju je “na zvjerski način,” tako grubo da je kasnije vidjela da krvari. 

“Sve me je boljelo: stomak, leđa, noge, sve je bilo bolno. Ono što me je najviše od svega zaboljelo je to što je sigurno bio 30-tak godina stariji od mene. Sigurno je bio star koliko i moj otac.”

<iframe width="560" height="315" src="https://www.youtube.com/embed/Bl2sRyW5Wjw?si=NncatnupcKUPvROq" title="YouTube video player" frameborder="0" allow="accelerometer; autoplay; clipboard-write; encrypted-media; gyroscope; picture-in-picture; web-share" referrerpolicy="strict-origin-when-cross-origin" allowfullscreen></iframe>

Svjedokinja 87 je preživjela višestruka silovanjima i trafikovanje iz Foče do Nikšića i Podgorice, kad je imala 15 godina. 

[Svjedočila](https://www.icty.org/bcs/content/svjedokinja-87) je 2000. godine u predmetu protiv Dragoljuba Kunarca, Radomira Kovača i Zorana Vukovića, koji su proglašeni krivi za zločine protiv čovječnosti i kršenja zakona i običaja ratovanja i osuđeni na 28, odnosno 20, odnosno 12 godina zatvora. 

Svjedokinja 87 je između ostalog rekla da je silovana u svojoj školi, srednjoškolskom centru Nikola Tesla u fočanskom naselji Aladža.

Srpski vojnici žene su odveli u učionicu na prvom spratu “u kojoj nije bilo ni stolova ni stolica. Samo su bili postavljeni dušeci za spavanje”. Po riječima Svjedokinje 87, čuvalo ih je četiri ili pet vojnika, a otprilike svake druge noći bi odvodili žene da ih siluju. 

“Svaki put kad bi se neki od njih pojavio, prozvali bi imena djevojaka ili žena i odveli bi ih sa sobom”, odvodili bi djevojke iz škole u stanove u gradu, ili samo iz jedne učionice u drugu. Jednom prilikom pet vojnika je prozvalo imena pet djevojaka i odveli su ih iz učionice. Među vojnicima su bili Dragan Zelenović i Zoran Vuković. Svjedokinji je bilo naređeno da ode u ćošak u kojem je sjedio Vuković. “Vuković mi je rekao da legnem na dušek. Onda me je svukao i silovao”. 

Svjedokinja 87 je kasnije prebačena u jedan stan gdje je silovana sve do februara 1993, kada su dva vojnika došla iz Crne Gore sa srpskim vojnicima i nakon pogodbe kupili nju i još jednu djevojku za 500 njemačkih maraka. 

Odatle su odvedene u jedan drugi stan u zgradi koju su nazivali Brena, gdje su vojnici iz Crne Gore odsjeli. “Mislim da smo tamo provele jednu noć, a onda su nas odveli u jedan drugi stan na Brodu, i mislim da smo tamo morale da čekamo te Crnogorce da nas prebace preko granice u Crnu Goru”.

Nakon čekanja u stanu u Brodu djevojke su automobilom prebačene preko granice u Nikšić u Crnoj Gori. “Mislim da su i tom prilikom kupovali oružje, jer su sakrivali oružje u kolima, ispod sjedišta, u gepeku i tako. I rekli su nam da kad stignemo na granicu Bosne i Crne Gore, da treba da kažemo da smo Srpkinje, i dali su nam imena koja treba da koristimo, i da kažemo da nemamo nikakvih isprava, da su uništene, ili nešto slično. Kad smo stigli na granicu, nije bilo nekih većih problema sa ovim. Tu smo se zadržali možda 15 minuta i onda su nas odvezli za Nikšić”.

Kada su stigle u Nikšić, djevojke su stanovale u stanu jednog od Crnogoraca i takođe redovno silovane. Nakon nekoliko dana bile su primorane da rade kao konobarice u jednom kafiću. “Nikad nam nisu platili za taj rad” ali su djevojke uspjele da “zarade manju sumu novca od bakšiša koji su ostavljali gosti”. “To smo sve vrijeme radile, sve dok nas nisu prebacili u Podgoricu”, glavni grad Crne Gore.

U Podgorici, vojnici su ih ostavili u jednom stanu sa još jednim čovjekom iz Crne Gore “on se u stanu zadržavao samo tri do četri sata tokom popodneva” jer je išao na posao. Svjedokinja 87 je izjavila da je oko tri popodne obično nikog nije bilo u stanu, a vrata obično nisu bila zaključana, tako da su mogle da izađu napolje. Izjavila je da su prvi put kad su izašle bile vrlo uplašene, “(p)itale smo se na koga bi mogle naići na ulici”, sljedeći put je bilo lakše. Izjavila je da je im je laknulo jer grad u to vrijeme nije bio u ratnom stanju i ljudi su se “ponašali normalno”.

Pokušale su da odu iz te kuće i jednom prilikom su uspjele da pronađu autobusko stajalište. “(P)ogledale smo red vožnje i koliko košta karta i odlučile da jedan dan odemo, da jednostavno odemo odatle”. Otprilike 5. aprila, ove dvije djevojke su iz Podgorice otišle u Rožaje, gradić na sjeveroistoku Crne Gore.


Zločina ratova devedesetih za koje su odgovorni i vojnici iz Crne Gore




SVJEDOKINJE 50 I 87

Crnogorski vojnici i silovanja u Foči

Mobilne umjetničke rezidencije Zemunskog malog umjetničkog centra (ZMUC) godinama su okupljale umjetnike, pisce, radnike u kulturi na atipičnim mjestima i u ruralnim tačkama koje su služile da potaknu rad i druženje. Nakon pandemije korona virusa, stvari se sele u Babe, selo pod Kosmajem, gdje tandem ZMUC-a Vesna Tašić i Goran Denić organizuju rezidenciju odvojenu od gradske vreve i konkurentske utakmice koja sve više pritiska kreativni proces stvaralaca u raznim oblastima. 

Koncept je labavo usmjeren u pravcu jugoslovenske kulturne saradnje, ali sagledava širi prostor Balkana kao kulturne poveznice koju treba (re)definisati. 

Ekipa Normalizuj bila je maju gost rezidencije u Babama gdje smo razgovarali sa Goranom Denićem, vajarom, umjetnikom i kulturnim radnikom koji objašnjava koncept slobodnog udruživanja i stalnog formiranja kolektiva i novih veza.

Mobilne umjetničke rezidencije Zemunskog malog umjetničkog centra (ZMUC) godinama su okupljale umjetnike, pisce, radnike u kulturi na atipičnim mjestima i u ruralnim tačkama koje su služile da potaknu rad i druženje. Nakon korone, stvari se sele u selo Babe pod Kosmajem, gdje tandem ZMUC-a Vesna Tašić i Goran Denić organizuju rezidenciju odvojenu od gradske vreve i konkurentske utakmice koja sve više pritiska kreativni proces stvaralaca u raznim oblastima. 

Koncept je labavo usmjeren u pravcu jugoslovenske kulturne saradnje, ali sagledava širi prostor Balkana kao kulturne poveznice koju treba (re)definisati. 

Ekipa Normalizuj bila je maju gost rezidencije u Babama gdje smo razgovarali sa Goranom Denićem, vajarom, umjetnikom i kulturnim radnikom koji objašnjava koncept slobodnog udruživanja i stalnog formiranja kolektiva i novih veza.

<iframe width="560" height="315" src="https://www.youtube.com/embed/qdgH3al-1DU?si=8nsP0HDRT5WR7SJ_" title="YouTube video player" frameborder="0" allow="accelerometer; autoplay; clipboard-write; encrypted-media; gyroscope; picture-in-picture; web-share" referrerpolicy="strict-origin-when-cross-origin" allowfullscreen></iframe>

Produkciju video priloga podržalo Ministarstvo kulture i medija Crne Gore kroz Fond za podsticanje pluralizma i raznovrsnosti medija{.caption}

Ekipa Normalizuj bila je gost rezidencije u selu Babe gdje smo razgovarali sa Goranom Denićem, vajarom, umjetnikom i kulturnim radnikom koji objašnjava koncept slobodnog udruživanja i stalnog formiranja kreativnih veza

zmuc

Umjetničke rezidencije kao metod i potraga

Ekobomba je kuglica sa papirnom opnom punjena sjemenima i potrebnim prirodnim hranivima za razvoj novih stabala. [Atelje propuh](https://www.instagram.com/atelje_propuh/) iz mjesta Kokoti kod Podgorice razvija proizvod koji bi mogao olakšati pošumljavanje, nastao kao dio njihovog istraživanja prilikom proizvodnje organskog papira. 

Umjetnici Mia Pejović i Tihomir Miranović odlučili su poslije završene likovne akademije da žive u podgoričkom predgrađu Kokoti i stvaraju u skladu sa prirodom na seoskom domaćinstvu. Prije nego što bi na papiru otiskivali svoje prepoznatljive grafike, obogaćivali su ga elementima lokalnog bilja, pa čak i sjemenkama zeljastih ili samoniklih vrsta.

Ideja za ekobombe nastala je kao logičan nastavak ovog istraživanja, u kome je ručno proizvedeni papir odigrao ulogu "majčine utrobe" za sjemena drveća. 

Opremljeno dodatnim hranivima, tzv. starterima, jednom opremljeno sjeme sačuvano u papirnoj kugli može izletjeti iz obične praćke, ali može biti i bacano iz drona ili aviona. Iz ateljea Propuh naglašavaju da je riječ o posebnom obliku permakulture, znači sađenja bez okopavanja. To znači da klica čim ojača i  pusti korijene van papirne kugle lako prijanja za zemljište.

<iframe width="560" height="315" src="https://www.youtube.com/embed/GvM5Jy-1jCg?si=A_aDV5Fwdq_i5L5-" title="YouTube video player" frameborder="0" allow="accelerometer; autoplay; clipboard-write; encrypted-media; gyroscope; picture-in-picture; web-share" referrerpolicy="strict-origin-when-cross-origin" allowfullscreen></iframe>

Atelje Propuh pokušava da standardizuje svoju ideju kako bi legislativno bila prepoznata a tehnološki propisana kao metod pošumljavanja i crnogorski brend među ekološkim inicijativama.

U okviru akcije "Potraži me u predgrađu" razgovaramo sa umjetnicima koji su napustili podgoričko gradsko jezgro, organizujemo tribine, koncerte, izložbe, kako bismo bolje shvatili odnos periferije i centra.

**

*Projekat "Potraži me u predgrađu" je podržan kroz program Podržani=Osnaženi, u okviru grant šeme “Aktivno učešće” koji realizuje Fond za aktivno građanstvo u partnerstvu sa Zakladom za razvoj lokalne zajednice „Slagalica“ iz Hrvatske. Program finansira Evropska unija, a kofinansira Ministarstvo javne uprave.*



U okviru akcije "Potraži me u predgrađu" razgovaramo sa umjetnicima koji su napustili gradsko jezgro i razvili nove metode rada

ekološki desant

Atelje Propuh: Naše bombe nose novi život

Posjetili smo Studio Knap umjetnika Nikole Mirića koji radi u drvetu, primjenjuje svoje stolarsko znanje i stvara skulpture ptica po kojima je prepoznat. Mirić je jedan od onih koji su se "odmetnuli" na periferiju Podgorice i godinama radi u prigradskom naselju Beri kojim odjekuju njegove mašine. 

U okviru akcije "Potraži me u predgrađu" razgovaramo sa umjetnicima koji su napustili podgoričko gradsko jezgro, organizujemo tribine, koncerte, izložbe, kako bismo bolje shvatili odnos periferije i centra. 

U kratkom dokumentarnom prilogu Nikola govori o svom odnosu prema umjetnosti i životu, načinu na koji dolazi do oblika i ideja za skulpture i duhovita *ready-made* rješenja. Koristeći odbačene kišobrane, stolariju i otpad, Mirić traga za novim funkcijama predmeta koji su neželjeni dio prigradskog pejzaža.

<iframe width="560" height="315" src="https://www.youtube.com/embed/JnQ9pO5Zt38?si=szHAMMwFy9VL9EvG" title="YouTube video player" frameborder="0" allow="accelerometer; autoplay; clipboard-write; encrypted-media; gyroscope; picture-in-picture; web-share" referrerpolicy="strict-origin-when-cross-origin" allowfullscreen></iframe>

Projekat "Potraži me u predgrađu" je podržan  kroz program Podržani=Osnaženi, u okviru grant šeme “Aktivno učešće” koji realizuje Fond za aktivno građanstvo u partnerstvu sa Zakladom za razvoj lokalne zajednice „Slagalica“ iz Hrvatske. Program finansira Evropska unija, a kofinansira Ministarstvo javne uprave.


Nikola Mirić govori o svom odnosu prema umjetnosti i životu, načinu na koji dolazi do oblika i ideja za skulpture i duhovita ready-made rješenja

potraži me u predgrađu

Studio Knap u Berima: Tamo gdje se ptice bolje čuju

Franko Berardi Bifo  (1948, Bolonja) je italijanski teoretičar marksizma, filozof, predavač i aktivista. Napisao je više od dvadeset knjiga, a u svom radu istražuje ulogu medija i informacionih tehnologija u postindustrijskom kapitalizmu: od digitalnog i prekarnog rada, virtualne stvarnosti, do fenomena masovnih ubistava i samoubistava. Berardi je osnovao magazin A/traverso(1975–1981), pokrenuo je radio Alice – prvu piratsku radio stanicu u Italiji - glas autonomne omladine Bolonje s kraja 70-tih godina prošlog vijeka. Bio je aktivni učesnik studentskih pobuna 1968. Sarađivao je sa Feliksom Gatarijem na polju šizoanalize.

Intervju je upriličen 1. maja, 2024, a objavljen je na portalu [Ill will](https://illwill.com/sabotage-and-self-organization). Razgovor je vodio Chandler Dandridge, psihoterapeut, pisac i honorarni univerzitetski saradnik na Postdiplomskim studijama obrazovanja i psihologije Univerziteta u Peperdinu.

**Dvadeset i četiri časa prije nego što su njujorški policajci upali na univerzitetski kampus, studenti Univerziteta Kolumbija su zauzeli Hamilton Hol, čime su svoj protest mnogo čvršće povezali sa antiratnim protestima koji su se dešavali 1968. Kako vi, kao neko ko je bio aktivni učesnik studentskih protesta 1968, vidite vezu između njih?**

Sličnosti između aktuelnog talasa propalestinskih protesta i onoga što se dešavalo 1968. godine su vrijedne pažnje. Međutim, najvažnija stvar nije sličnost u ponašanju, već drugačiji kontekst, kao i drugačija očekivanja studenata koji se danas uključuju u proteste.
Od početka izraelske genocidne odmazde jasno je da je većina mladih ljudi stala na stranu palestinskih žrtava. Riječi „Oslobodite Palestinu“ ponovljene su milijardu puta na društvenim mrežama, na ulicama, na univerzitetima, na zidovima gradova širom svijeta, svuda. Ovo je etički odgovor na cionistički rasizam i kolonijalizam. Sa etičkog stanovišta, trenutna situacija predstavlja prelomni trenutak: podjela između sila bijelih suprematista (sjevernih imperijalista) i ostatka čovečanstva je nepovratna. Ali etička većina još uvijek nije uspjela da postane politička snaga.  

S ove tačke gledišta, stvari su danas drugačije u odnosu na 1968. Antiratni pokret 1968. pretvorio se u političku snagu koja je u izvesnoj mjeri transformisala društvene odnose. Ali su i očekivanja danas drugačija nego što su to bila tada. Kad smo se kao studenti bunili protiv rata u Vijetnamu, očekivali smo preokret u odnosima moći (*rapport de force*) između imperijalističkog fronta i antikolonijalnog fronta. Identifikacija sa Vijetkongom podrazumijevala je identifikaciju sa socijalizmom, emancipacijom itd. Iako je to dijelom bila obmana, identifikovali smo se sa mogućnošću pozitivnih promjena društvenih odnosa i pobjedom nad imperijalizmom.

Možemo li to reći za današnju identifikaciju sa pozicijom Palestine? Mislim da ne možemo. Studenti koji demonstriraju protiv genocida koji sprovode Sjedinjene Američke Države i Izrael očigledno se ne identifikuju sa Hamasom. Oni ne očekuju nikakvu sjajnu budućnost, nikakvu socijalističku budućnost, niti neku emancipaciju društva koja bi nastala kao posljedica palestinskog otpora. Kakvu onda identifikaciju i kakva očekivanja vidimo u današnjim talasima protesta?

Po mom mišljenju, današnji studenti se identifikuju sa očajem. Očaj je psihološka i kulturološka odlika koja objašnjava identifikaciju tolikog broja mladih ljudi s Palestincima. Mislim da većina studenata danas svjesno ili nesvjesno očekuje nepovratno pogoršanje uslova života, nepovratne klimatske promjene, dugotrajan period rata i prijeteću nuklearnu eskalaciju sukoba koji tinjaju na mnogim tačkama geopolitičke mape. To je, po mom mišljenju, suštinska razlika u odnosu na demonstracije 1968: nikakav preokret u odnosima moći nije na vidiku. 

**Veliki dio studentskog protesta je usmjeren na divestiranje (u ovom kontekstu riječ znači prekid finansijskih veza sa Izraelom - prim. prev). To može imati izvjesni revolucionarni i antikapitalistički potencijal. Da li su vas studenti zadivili svojom disciplinom i zahtjevima?**

To je veoma važan aspekt protesta. Posljedice zagovaranja divestiranja mogu biti prilično radikalne u narednom periodu. Međutim, koliko razumijem – a možda griješim – ne znam dovoljno o internim raspravama koje su prethodile sadašnjoj pobuni – trenutno se riječ „divestiranje“ odnosi na poseban slučaj Izraela kao zločinačke države koja sprovodi program etničkog čišćenja, aparthejda i genocida. To još uvijek nije (ponavljam - koliko je meni poznato – a nadam se da će me razvoj događaja demantovati) projekat opšteg divestiranja, koji bi podrazumevao napuštanje ekonomskih politika baziranih na rastu.

![](https://cms.normalizuj.me/assets/c7c1f910-1912-4a63-87ba-10db39fb470a)
Studentski protest, Hamilton hol, Kolumbija, Foto: AP{.caption}

U klimi 1968. ideja divestiranja nije postojala, percepcija ekološke katastrofe je takođe bila slaba. Danas ovi problemi mogu dovesti do pokreta koji bi transformisao vezu između znanja, proizvodnje, potrošnje i ekonomskog izbora. Posljednjih pedeset godina studenti su najzanimljiviji politički akteri jer to nisu samo studenti, već i potencijalni kognitivni radnici. Ali još uvijek nismo uspeli da transformišemo političko organizovanje studenata u društveni subjekt, u trajni proces transformacije odnosa znanja, tehnologije i proizvodnje.

Da li se sjećaš govora koji je Mario Savio održao studentima na Berkliju 2. decembra, 1964? Tom prilikom je rekao sljedeće:

„Dođe čas kada rad mašina postane tako mrzak i toliko vas rastuži da više ne možete da učestvujete u takvom radu! Čak ni pasivno! Morate tijelima zaustaviti pogone, točkove, poluge, cio mehanizam... Morate pokazati ljudima koji ih stavljaju u pogon, koji ih posjeduju, da mašine više neće raditi sve dok vi ne budete slobodni!“

U ovim riječima čujemo etički stav odbijanja da se bude sredstvo imperijalnog nasilja, ali i nagovještaj mogućeg samoorganizovanja kognitivnih radnika. Ova mogućnost nikada nije ostvarena. Studenti nikada nisu uspjeli da transformišu svoju borbu, koja je suštinski povezana sa privremenim stanjem, u trajnu organizaciju kognitivnih radnika. To je bila najveća slabost studentskog pokreta: on je bio, i još uvijek jeste, glavna linija otpora, ali nije u stanju da trajno transformiše društvene odnose na nivou proizvodnje i reprodukcije. Drugim riječima, studenti se mogu organizovati dok su na univerzitetima, ali do sada nisu mogli da stvore oblike trajne autonomije u okvirima procesa kognitivnog rada. 

**Kako ove proteste na američkim kampusima doživljavaju u Evropi? Imate li osjećaj da postoji želja za sličnim akcijama na evropskim univerzitetima? Da li su univerziteti uopšte investirani u izraelsku i ratnu mašineriju na slične načine?**

Prije dva dana sam pozvan da održim govor u velikoj sali Akademije u Bolonji. Tema govora je bio rat u Evropi, genocid u Palestini i studentska okupljanja na američkim univerzitetima. Sala je bila puna, studenti su bili uzbuđeni i njihove reakcije su bile na liniji pozicija studenata Univerziteta Kolumbija. Međutim, kada sam rekao da je vrijeme da se okupiraju italijanski univerziteti, nije bilo nikakve reakcije. Djelovalo mi je da još uvijek nisu spremni da se priključe pokretu studenata Univerziteta Kolumbija.

Osjećaj nepoverenja u sebe je duboko upisan u kulturu italijanskih univerziteta, a preovlađujući sentiment među studentima je depresija, iako sam ubijeđen da se depresija može transformisati u širok pokret aktivnog otpora ratu. Ne očekujem mnogo od evropskih univerziteta, iako se nadam da će pokazati da nisam u pravu.

**Govorimo danas na 1. maj, dan kada su Ujedinjeni palestinski sindikati Gaze pozvali na štrajk. Američka organizacija Pisci protiv rata u Gazi se pridružila tom pozivu. Šta znači povezivanje ovakvih kolektivnih akcija za genocid u Gazi?**

To je retorika. Prvi maj je samo dan prigodan za retoriku, makar je tako u Evropi. Potreba za povezivanjem između etičkih pobuna protiv imperijalizma i radničkog pokreta treba da bude daleko snažnija. Nisu nam potrebne (samo) jednodnevne demonstracije, niti simbolički dan štrajka. Ono što nam treba je svijest o ključnoj ulozi kognitivnih radnika u sadašnjem procesu kapitalističke proizvodnje i mogućnosti da se preokrenu glavni trendovi tehnološkog razvoja.  

Organizovanje malog broja Google radnika protiv upletenosti Googla u izraelski genocid je mnogo važnije od jednog dana simboličke solidarnosti. Ne treba nam simbolička solidarnost. Treba nam pokret samoorganizovanja kognitivnih radnika protiv rata. Kognitivni radnici su istovremeno saučesnici u semiokapitalističkoj moći, kao i žrtve te iste moći (prekarnost, duševna patnja, usamljenost). Mislim da je to najvažnija kontradikcija našeg doba. Da bismo odmakli korak dalje od etičkog i simboličkog organizovanja (koje je svakako samo po sebi nužno i važno), trebalo bi da oslobodimo potencijal za društvenu subverziju svojstvenu životu koji čeka studente kao buduće kognitivne radnike. 

![](https://cms.normalizuj.me/assets/144cedd7-a1ac-4ed0-b6d2-5320d157b8ee)
Foto: Dutch Art Institute{.caption}

**Koje lekcije treba da naučimo iz iskustva 1968? Imate li neki savjet za američke studente koji protestuju, s obzirom na iskustvo koje ste imali u takvim borbama?**

Nemam savjet. Nikada nisam vjerovao političkim savjetodavcima koji ne uzimaju aktivno učešće u protestima. Međutim, postoji jedna lekcija koju sam naučio iz iskustva 1968. i želeo bih da tu lekciju primijenim i na sadašnji trenutak: Univerzitet (i obrazovni sistem uopšte) jeste mjesto za sticanje znanja, kao i za proizvodnju znanja. Ali je to isto tako i institucija koja direktno ili indirektno utiče na semio-fabrike, pod kojima mislim na velike kompanije koje proizvode tehnologiju i omogućavaju komunikaciju. Sada, kao i u bliskoj budućnosti, treba proširiti pobunu koja dolazi sa univerziteta (pobuna protiv potpune dehumanizacije koju proizvode korporativni kapitalizam i vojska) na semio-fabrike.

Sabotirati lanac proizvodnje masovne (ne)kulture, sabotirati lanac proizvodnje vještačke inteligencije za militarističke ciljeve. Sabotaža i samoorganizovanje. Sabotirati upotrebu znanja u militarističke svrhe. I konačno, organizovati kognitivne snage u poduhvat autonomizacije društvenog života od kapitalizma. Znam, to su krupni poduhvati, možda i preveliki. Ali okupirani univerziteti su najbolje okruženje za poduzimanje velikih poduhvata i za samoobrazovanje ljudi u pravcu samopoverenja i autonomije.

*Prevod sa engleskog: Ivana Maksić*




Organizovanje malog broja Google radnika protiv upletenosti Googla u izraelski genocid je mnogo važnije od jednog dana simboličke solidarnosti. Ne treba nam simbolička solidarnost. Treba nam pokret samoorganizovanja kognitivnih radnika protiv rata.

studentski bunt

Vrijeme je za sabotažu i samoorganizovanje

Ne postoji jedan feminizam i zabluda je da je riječ o unisonom pokretu koji se bavi isključivo pravima žena. Potlačenost na osnovu roda jedan je od glavnih problema ljudskog društva, ali nije izolovan od drugih oblika opresije. 

Pjesnikinja i doktor filozofije Maja Solar pripada grupi feministkinja koje smatraju da borba za prava žena treba da ujedinjuje u borbi protiv kapitalizma, a ne da bude apstraktna niša i ekskluzivna zabava bogatih bijelih žena koje sanjaju kvote i aktivnog muškarca u kuhinji. 

Feminizam je mnogo više od roda, rekla je američka marksistkinja Angela Davis, što Solar preuzima kao svoju polaznu tezu, tražeći prostor za antikolonijalnu i antiklasnu poziciju rodne borbe unutar žive marksističke tradicije. 

<iframe width="560" height="315" src="https://www.youtube.com/embed/y30wzNZO5cY?si=l07hX6FlvSk4u5nz" title="YouTube video player" frameborder="0" allow="accelerometer; autoplay; clipboard-write; encrypted-media; gyroscope; picture-in-picture; web-share" referrerpolicy="strict-origin-when-cross-origin" allowfullscreen></iframe>

Maja Solar je doktorirala filozofiju na Filozofskom fakultetu Univerziteta u Novom Sadu, prevela je mnoge tekstove značajnih filozofa XX vijeka, a smatra se jednom od najznačajnijih pesnikinja savremene srpske poezije, sa prevodima na poljski, njemački, engleski i holandski jezik.

Sa Majom Solar je razgovara urednica Normalizuj Slađana Kavarić Mandić.



Sve što ste htjeli da znate o klasnoj borbi i ženskom pitanju...

poezija, filozofija, akcija

Feminizam nije samo za žene, nego za sve potlačene

Glumac Svetozar Cvetković imao je sreće da se ne troši u filmovima koji su zabavljali narodne mase, a da ipak postane jedan od najpoznatijih jugoslovenskih glumaca. Još kao student zapao je za oko velikanima filmske umjetnosti, Dušanu Makavejevu i Miši Radivojeviću koji su usmjerili njegov glumački rast. Posebno  je važna Cvetkovićeva saradnja i prijateljstvo sa Radivojevićem, sa kojim čini  jedan od velikih tandema (post)jugoslovenskog filma. 

Bio na pozorišnoj sceni ili u krupnom kadru, Cvetkovića odvaja neverbalna izražajnost koja mu je omogućila da stvori atipične likove koji su generatori velikih radnji i dramskih pomjeranja. Uloge u predstavi *Jegorov put* (2001) ili filmu *Vreme čuda* (1989) primjeri su upravo te glumačke svedenosti i dubine koja se teško objašnjava. 

Glumio je u djelima na rubu poetike apsurda pa sve do najfinijih psiholoških drama. Od sovjetskog majora Viktora Borisoviča Lazutkina koji se potuca po ulicama Berlina u kultnom filmu *Gorila se kupa u podne* (1993) do minijature sina Hulija Popović koji u filmu *Tango Argentino* izbacuje ostarjelog oca iz stana, Cvetković je razvio cijelu galeriju likova sa produženim emotivnim dejstvom, junaka koji ostaju slika urezana u kolektivnoj memoriji.   

Posljednjih godina igra u serijama. Iako kaže da je svjestan štetnosti hiperprodukcije TV serija u Srbiji, poneki mladi glumac će od svega imati koristi, jer će dobiti pravu šansu u pravo vrijeme. 

Govoreći na Tribini 201 u Podgorici, Cvetković se podsjetio kako je nastupao pred Titom, ali i kako se našao na bini sa Elijarovom pjesmom od 25 strofa koju je morao izgovoriti pred Slobodanom Miloševićem i Mirjanom Marković. 

<iframe width="560" height="315" src="https://www.youtube.com/embed/FZfCnqXhAVY?si=psa84IpJulehPiPF" title="YouTube video player" frameborder="0" allow="accelerometer; autoplay; clipboard-write; encrypted-media; gyroscope; picture-in-picture; web-share" referrerpolicy="strict-origin-when-cross-origin" allowfullscreen></iframe>

"Politički diletant", kako se voli nazivati, Cvetković je ostao Jugosloven, nespreman da pravi kompromise koji su razorili zemlju u kojoj se osjećao slobodno. 

"Rekli su sa je SFRJ bila laž, u redu, ali meni se ta laž dopala."




Na Tribini 201 u Podgorici ugostili smo glumca Svetozara Cvetkovića koji je govorio o umjetnosti, angažmanu, vremenu prošlom i sadašnjem

svetozar cvetković

Rekli su sa je SFRJ bila laž, ali meni se ta laž dopala

                                                                                                                                
                                                                                                                        .
> IN MEMORIAM
> 
> 
> Lokvica, 30. septembar 1916.{.caption}
>                                                                      
>                                                                      
> Zvao se
> 
> Mohamed Šeab
> 
>                                                                                                                                        .
> Potomak
> 
> emira i nomada
> 
> samoubica
> 
> jer više nije imao
> 
> Domovinu
>                                                                                                                                                                                                                                                     
>                                                                                                                                               .
> Zavoleo je Francusku
> 
> i promenio ime
> 
>                                                                                                                                                  .
> 
> Bio je Marsel
> 
> ali nije bio Francuz
> 
> i više nije umeo
> 
> da živi
> 
> u šatoru bližnjih
> 
> gde se slušaju napevi
> 
> iz Кurana
> 
> i ispija kafa
> 
>                                                                                                                                                .
> 
> Ali nije umeo
> 
> da ispeva
> 
> pesmu
> 
> o svojoj samoći
> 
>                                                                                                                                             .
> Ispratio sam ga
> 
> zajedno s gazdaricom hotela
> 
> gde smo živeli
> 
> u Parizu
> 
> na broju 5 u Rue des Carmes
> 
> oronuloj strmoj uličici
> 
>                                                                                                                                   .
> Počiva
> 
> na groblju u Ivriju
> 
> predgrađu koje uvek
> 
> izgleda kao
> 
> u danu
> 
> završenog
> 
> vašara
> 
>                                                                                                                                                    .
> I možda samo ja
> 
> još znam
> 
> da je živeo
>
                                                                                                                         .
                                                                                                                                          

> MAJSКA NOĆ
> 
>                                                                                                                                                   .  
>                                                                                                                                                   
> 
> Nebo polaže na vrhove
> 
> minaretâ
> 
> vence od svećica


                                                                                                                                .


> BREME
>
>
>
> Marijano, 29. jun 1916.{.caption}
> 
> Ovaj seljak
>
> uzda se u kolajnu
>
> Svetog Antonija
>
> i hoda čilo                                                                                                               
>
>.{.caption}
>
> Dok ja samu i golu
>
> bez iluzija
>
> nosim svoju dušu
                                                                                                                         
                                                                                                                    
                                                                                                                         

S italijanskog preveo Dejan Ilić (Polja){.caption}

Italijanski pjesnik Đuzepe Ungareti (1888-1970) rodio se u Egiptu u Aleksandriji. Na njegovo odrastanje uticale su dojilja iz Sudana, sluškinja iz Argentine, i dadilja iz Boke kotorske...