Dvočasovnom svirkom na Ćemovskom polju, podgorički bend Yonic sinoć je upisao još jedan nastup za sjećanje, jedan od rijetkih muzičkih događaja na periferiji Podgorice koja nekim čudom ostaje neistraženo blago glavnog grada. 

Meditativni i distorzični zvuci Yonica razlili su se otvorenim prostorom aerodroma Špiro Mugoša, dok je stotinjak ljubitelja post-rock zvuka uživalo uz pjesme sa prva dva albuma podgoričkog benda.

Koncert je dio projekta “Potraži me u predgrađu” koji zagovara novo otkrivanje gradske periferije  kao životnog kvaliteta i razvojne šanse crnogorskih gradova koji su suviše centralizovani u kulturnom, ekonomskom i urbanističkom smislu.

<iframe width="560" height="315" src="https://www.youtube.com/embed/NI6OHHeRHdw?si=g0AC6c03QTyUxjex" title="YouTube video player" frameborder="0" allow="accelerometer; autoplay; clipboard-write; encrypted-media; gyroscope; picture-in-picture; web-share" referrerpolicy="strict-origin-when-cross-origin" allowfullscreen></iframe>

Projekat se ostvaruje kroz program Podržani=Osnaženi, u okviru grant šeme “Aktivno učešće” koji realizuje Fond za aktivno građanstvo u partnerstvu sa Zakladom za razvoj lokalne zajednice „Slagalica“ iz Hrvatske. Program finansira Evropska unija, a kofinansira Ministarstvo javne uprave.


Koncert na Ćemovskom polju, zvučna slika pod vedrim nebom

koncert

Yonic poletio sa aerodroma

Ornela Vorpsi je albanska prozna autorka i vizuelna umjetnica koja piše na italijanskom jeziku, a živi u Francuskoj. Kroz četrnaest priča koje nisu ispričane hronološkim redom autorka opisuje svoje odrastanje sedamdesetih i osamdesetih godina prošlog vijeka u Tirani, prijestonici Albanije.

O knjizi govori prof. dr Svetlana Slapšak, klasična filološkinja, antropološkinja, spisateljica, feministkinja. Svetlana Slapšak je objavila više od sto knjiga, dobitnica je mnogih domaćih i međunarodnih nagrada, između ostalog je i počasna predsjednica Društva za promociju žena u kulturi iz Ljubljane Mesto žensk/Grad žena.

"Detalji koje autorka iznosi, njena surova fragmentarnost koja je napisana neobično elegantnim jezikom dira u srce zato što je lišena svake mržnje i svake koristi. Jasno je da je knjiga napisana, ne zato da bi nešto pridobila time što će Zapadu otkriti najstrašnije stvari, kao što je inače recept za taj žanr, već je u pitanju samoobračunavanje, viđenje svijeta onakav kakav je bio i pokušavanje da se shvati zašto je bio takav. Upravo u ovoj knjizi leži odgovor na pitanje *Zašto muškarci ne čitaju žene*. Sjajna knjiga, vrijedna čitanja i ponovnog čitanja." Svetlana Slapšak

<iframe width="560" height="315" src="https://www.youtube.com/embed/dnKxLXLu1n4?si=jXmTgIyaEIA20FZq" title="YouTube video player" frameborder="0" allow="accelerometer; autoplay; clipboard-write; encrypted-media; gyroscope; picture-in-picture; web-share" referrerpolicy="strict-origin-when-cross-origin" allowfullscreen></iframe>

Podkast uređuje i vodi dr Biljana Žikić, a montira Jelena Dobrosavljević.

**

*U okviru projekta Njena priča je i tvoja priča, univerzalne vrednosti ženske evropske književnosti i regionalne promocije šest knjiga iz ovog projekta, Kulturni center Danilo Kiš iz Slovenije organizuje šest podkasta pod nazivom Zašto muškarci ne čitaju žene u kojima se kroz razgovor o knjigama analizira tema vrednovanja književnosti koju pišu žene. Projekat je podržala Kreativna Evropa. Nosilac projekta je Štrik iz Beograda, a partneri Naratorium iz Sarajeva, Kulturni center Danilo Kiš iz Ljubljane, Booksa iz Zagreba, Bookvica iz Beograda i Normalizuj iz Podgorice.*





U trećem podkastu Zašto muškarci ne čitaju žene? predstavlja se knjiga Ornele Vorpsi Zemlja u kojoj se nikad ne umire koju je sa italijanskog na srpski jezik preveo Aleksandar Levi, a izdala beogradska izdavačka kuća Štrik.

podcast

Zemlja u kojoj se nikad ne umire

Eklektički instrumentalni đir pun ritmičkih ubrzanja, mali djelić jednog od najhvaljenijih crnogorskih albuma prošle godine. Numera "Pi" sa ploče Kradljivci banana podgoričkog benda Antonio Sančez i Kurvini Sinovi.

<iframe width="560" height="315" src="https://www.youtube.com/embed/reWEnaibIdc?si=AjTb_uDbH9RjuIjG" title="YouTube video player" frameborder="0" allow="accelerometer; autoplay; clipboard-write; encrypted-media; gyroscope; picture-in-picture; web-share" referrerpolicy="strict-origin-when-cross-origin" allowfullscreen></iframe>

Možemo se samo složiti sa autorima i reći Pi! što ASIKS nije češće na živim svirkama. 

Muzička poslastica za one kojima je dosadila i klasična muzika i folk

kurvini sinovi

Ono kad Antonio Sančez kaže Pi!

Prvi put objavljena 2000. godine, Godina bisera autorke Zuzane Brapcove opisivana je kao prvi lezbejski roman češke književnosti. Ne prezajući pred (tada) tabu tematikom, knjiga autorke koja je prethodno stekla reputaciju kao prva dobitnica antirežimske nagrade Jiří Orten (1987), namenjene jačanju vidljivosti mladih autorki i autora čija su dela bila zabranjivana pod komunističkom vlašću – dočekana je kao literarna senzacija češke scene. 

U startu objavljena u tri izdanja, popularnost knjige u mnogome je pomogla uvođenju značajnih tema u prostor javnog govora, od homoseksualne ljubavi preko pitanja zavisnosti, mentalnog zdravlja i samoubistva, toksičnih i nasilnih odnosa, tretmana žena u mentalnim institucijama, ali i problema intimnog suočavanja sa internalizovanom automizoginijom i autohomofobijom. Ipak, pitanje je u kojoj meri roman Zuzane Brapcove uspeva da, kroz pokretanje pomenutih tema, stvori i prostor za dijalog, te promenu stavova, uverenja ili predrasuda kod čitalačke publike? 

Ispripovedan najvećim delom u prvom licu, romanom dominira perspektiva (anti)junakinje Lucije, koja, suočivši se u 40. godini sa svojom, do tada potiskivanom, seksualnom orijentacijom, prolazi kroz krizu identiteta, upoznavši, kao srećno udata majka i urednica, 16 godina mlađu Magdu, sa kojom se upušta u ljubavnu vezu. Godina bisera je, u tom smislu, godina koju Lucija i Magda provode zajedno, kao dvoznačni proces njihovog zbližavanja i udaljavanja – kao rana ili strano telo koje, oblaganjem u sedef, postaje deo same Lucije, koji ona, nakon raskida, nasilno pokušava da odstrani, prvo pokušajem ubistva Magde, a potom i same sebe. Trodelna struktura knjige funkcioniše kao prsten ili školjka oko poglavlja „Crna kutija“ – ovde metafore za homoseksualnost, to jest skrivani deo Lucijine ličnosti i mladosti, u kontekstu prve, tajne, potisnute ljubavi prema dugogodišnjoj prijateljici Renati. Odbacivanjem lineranog pripovedanja, dinamička rekonstrukcija događaja vodi nas, u biser–centru, otkriću povoda za Lucijin pokušaj samoubistva i njen boravak u mentalnoj instituciji, što je tematizovano na početku i kraju romana. 

Mikroceline romana organizovane su kroz mozaičku smenu pripovednih perspektiva (Lucija, Jakub, Tereza, „druga“ Lucija, treće lice...), prelomljenih kroz Luciju kao fokalizacioni centar, te datih primarno u funkciji ogledanja, uspostavljanja paralela i dalje karakterizacije glavne junakinje. Fragmentarne epizode nižu se asocijativno, kroz smenu i mešanje sećanja, poređenja i snova, maskiranjem granice između stvarnog i hipotetičkog, ne bi li se u više navrata eksplicitno iznela sumnja da je svet samo projekcija Lucijinog uma, te da pravih dijaloga u romanu nije ni bilo. Narativna reprezentacija haosa, u knjizi ekspliciranog kao mehanizam „ženskog“ mišljenja, to jest iskrivljeni haos detalja koji se postavlja nasuprot „muškim“ celinama i povezanostima, postiže se kroz roman i brojnim lajtmotivskim ponavljanjima i variranjima odeljaka, slika i motiva.

Iako isprva haotično, te predstavljeno kroz niz zagonetnih slika–simbola koje daljim čitanjem treba razrešiti, pripovedanje zbog svoje promišljene organizacije i doslednog uvezivanja slika, realizacija metafora i raskrinkavanja mesta neodređenosti, do kraja romana ostavlja utisak iskonstruisanosti. Poput projekta na kojem je trebalo praktično isprobati sve naratološke postupke, umesto dramatične ispovesti, intimne krize i iluzije življenog iskustva ka kojoj prikazivanje Lucijine priče teži. Čitateljkama/čitaocima je do kraja knjige objašnjeno kako isprva ambivalentni motivi, poput zavisnosti, apstinencije, crne kutije, 13. sobe, bisera, prstena, krvi, i slično – mogu npr. da se čitaju i iz perspektive odbijanja i prihvatanja lezbejskog odnosa i identiteta, na šta je kroz delo u više navrata svakako aludirano. Izlišnim eksplikacijama, te doslednim razrešavanjem motiva i slika kojim na početku romana nedostaje kontekstualizacija iz segmenta „Crna kutija“, potcenjuju se čitalačka imaginacija i sposobnost rezonovanja, a sam proces čitanja gubi na svojoj uzbudljivosti. Štaviše, utisak artificijelnosti i konstruisanosti proizilazi, ironično, iz dosledne povezanosti svih fragemanata u jasnu celinu, koja potom intervencijom autorke biva razlomljena i pretumbana u konačni oblik knjige. 

Sama naratorka Lucija odgovara tipu antijunakinje koja, uprkos svojoj želji da bude doživljavana kao liberalna, otvorena, načitana intelektualka – svet boji stereotipnim, konzervativnim predsrasudama, elitističkim stavovima, automizoginijom i autohomofobijom, otežavajući mogućnost čitalačke identifikacije ili saosećanja. Primera radi, u njenoj vizuri: feminizam je hir, mala štetočina koja razara republiku, druge žene su neretko okarakterisane kroz gađenje i nipodaštavanje zbog izgleda, kilaže, porekla, kao obična izveštačena guska, stokilašica, brkata, iživljena devica, te kroz stereotipe vezane za odnos selo–grad, dok je žena od 40 godina matori gabor. Perpetuiraju se stereotipno muške (pucačine, fudbal, matematika, autići) i ženske aktvinosti (kuvanje, šivenje, briga o bebi). Svoju homoseksualnost Lucija vidi kao nakazu zauvek prikovanu lancima u trinaestoj sobi, kao prigušene perverzne sklonosti i manijakalne predstave, dok uporno koristi odrednice peder–lezbača. Strejt odnos nazvan je normalnim seksualnim odnosom, nasuprot seksualnoj devijaciji koju Jakub otkriva kod svoje žene. 

Sadistički/mazohistički momenti romana idu u prilog fetišističkoj objektifikaciji lezbejskih odnosa, dok „ispovest biseksualke“ paradoksalno nipodaštava bi-iskustvo, tezom da se vremenom svi odluče za jednu ili drugu stranu. Jedini drugi lezbejski par u delu govori o sramoti koju Lucija nanosi njihovom pokretu, sugerišući da je reč o konstruisanom, a ne prirodnom iskustvu. Magdino i Lucijino držanje za ruke predstavlja sramotan, neprimeren prizor za decu (bizarno, bolesno), dok su deca zid s kojim se svaka homoseksualna žena susretne vremenom. Primera je mnogo. 

Način na koji su u jeziku oblikovane Lucijine misli i dijalozi, a sa njima i perspektive drugih junaka, koje se po stilu ne razlikuju od Lucijine, predstavlja jedan od najslabijih aspekata romana, ili možda prevoda romana. Iako neretko dato kroz ironično klackanje između patetičnog i svesti o patetičnosti – nizanjem opštih mesta (književnosti i književne istorije), nasumično ubačene staromodne leksike, neuverljivih replika i dijaloga, te nemotivisanih poređenja, čitaoci se odbijaju od uživljavanja u svet dela. Radi ilustracije, u kontekstu poređenja, čitamo: rešetke su besmislene kao hemijske formule radona iz periodnog sistema elemenata, kontakt sa Lucijom je veći zalogaj od bandžidžampinga, nežnost je Terezi pristajala kao Dalaj Lami smoking, dve korpulentne pedesetogodišnjakinje se ljube sa takvim žarom kao da su se bacile na predbožićno spremanje kuće, hermafroditi koji su menjali pol kao donji veš, razum i emocije kao posvađana braća na raskrsnici...

Odabirom da svet romana u celosti bude određen Lucijinim pogledom, koji iznova kroz delo funkcioniše kao izvor nezdravih odnosa, perpetuiranja rodnih stereotipa i homofobnih stavova, čak i u slučaju drugih likova – ne nudi se alternativni primer niti kritički pristup koji bi naveo čitateljke/čitaoce da preispitaju Lucijinu poziciju i stavove/predrasude sa kojima su potencijalno i sami pristupili čitanju. U kontekstu senzacionalističke popularnosti romana 2000-ih, ostaje nesigurno da li on, iako hrabar samom tematizacijom marginalizovane grupe, uspeva da navede nekoga sa homofobnim, elitističkim ili mizoginim stavovima, ko nije već sklon kritičkom mišljenju – da preispita svet sa kojim se u romanu sreće, a time i sopstvena uverenja, koja se pak kroz brojne Lucijine opaske i vrednosne sudove samo iznova potvrđuju. 

Takođe, nekoga ko u čitanje uđe sa svešću o tome da je reč o stereotipima, predrasudama, nepouzdanoj pripovedačici, antijunakinji itd., kroz suočavanje sa nekritičnošću romana, te brojnim stilskim slabostima, knjiga može lako da odbije. Prikazujući u svojoj osnovi bol procesa transformacije – roman Godina bisera ipak ne ostvaruje sopstveni transformacioni potencijal kada je reč o efektu koji je mogao da ima na podizanje svesti i razvoj empatije kod čitalačke publike, kako 2000-ih, tako i gotovo četvrt veka kasnije.


*U okviru projekta „Njene priča je i tvoja priča, univerzalne vrednosti ženske evropske književnosti“, koji je podržala Kreativna Evropa, održava se regionalna radionica pisanja književne kritike "Mlada Evropa čita". Biće održano šest radionica na kojima će predavačice i predavači iz regiona razgovarati s učesnicama i učesnicima o knjigama objavljenim u okviru projekta, a nakon svake radionice biće odabrana jedna kritika koju će objaviti partnerski portali iz projekta iz Srbije, Crne Gore, Hrvatske, Slovenije i Bosne i Hercegovine. Na drugoj radionici bilo je reči o romanu "Godina bisera", prerano preminule češke autorke Zuzane Brapcove. Predavačica je bila profesorka, književna teoretičarka i kritičarka Selma Raljević. U nastavku teksta pročitajte kritiku Stanislave Paunović "Opasnost nekritičkog pristupa romanu Godina bisera".*

![](https://cms.normalizuj.me/assets/e50f4687-114e-45d4-8042-188d47469a0b)

Suzana Brapcova, Godina bisera, prevela sa češkog Tihana Hamović; Štrik, Beograd, 2023.

književna kritika

Opasnost nekritičkog pristupa romanu Godina bisera

U žutoj kocki svjetla pred računarom sjedi mladić i slaže bitove za slavnog američkog repera. Naš junak, Podgoričanin kodnog imena X živi u Bloku 5, kvartu izgrađenom još osamdesetih godina prošlog vijeka. Mladić ne pamti doba kad je crnogorsko društvo jahalo posljednji talas jugoslovenskog modernizma. Iako svoju muziku stvara usred Crne Gore, njegova kreativna snaga putuje preko Atlantika, odakle stižu honorari o kojima rodbina i komšije nagađaju. 

Ništa od stvaralačkog zamaha mladog X ne hvata se za lokalnu zajednicu. Muzika u kafićima oko njegove zgrade je neke druge vrste, često naporna varijanta narodnjačkog treša koji je učinio da se X od malena u rođenoj zemlji osjeća kao tuđin. Nije on usamljeni primjer, cijela jedna nova vrsta emigranata iz radne sobe obavlja poslove koji se ne dotiču njihove najbliže okoline: produciraju prekomorske bendove, vizualno oblikuju nordijske šoping molove, učestvuju u globalnoj kreativnoj industriji kao najamnici sa jedne male nevažne IT adrese. Crna Gora je predugo u političkoj i ekonomskoj blokadi, pa je valjda izgubila moć da prepozna pojedince kakav je naš junak. Zapravo, Crna Gora tu moć vjerovatno nikad nije ni imala.

Puna istina glasi da ovaj problem nije samo crnogorski. Nove tehnologije crtaju mapu svijeta čije se granice ne poklapaju sa državnim. Atomizacija poslova i otuđenje radnog procesa globalni su problem. Širom svijeta pojavila se jedna nova unutrašnja emigracija koja igra po pravilima četvrte tehnološke revolucije. Njihova je domovina konzola, a društvenost upitna. Osjećaj za udruživanje i razvoj nezavisne scene kod ovih mladica nije se nikad ni javio na maternjem jeziku. Oni pripadaju udaljenom svijetu u kojem ćemo ih zasad ostaviti, sa njihovim štreberskim navikama, skupim slušalicama i veganskim dijetama. 

Okrenućemo se nešto starijoj, sredovječnoj generaciji kreativnih ljudi koji kroz maglu pamte život u Bloku 5, makar iz priče, onako kako je bio zamišljen ambicioznim urbanizmom i kulturnom politikama jedne bivše zemlje. Nakon raspada Jugoslavije, cijela jedna generacija morala je da se pomiri sa nasiljem kao glavnim oblikom komunikacije u društvu. Širom regiona, pa i u Crnoj Gori, kao kreativni odgovor na takvu političku komandu rađale su se nezavisne produkcije. Rađale su se u mukama, i umirale lako. Polet je dolazio u talasima, rastao je sa entuzijazmom koji bi se poslije nekoliko godina sam od sebe gasio.

Mnogi alternativni pokreti, kreativni kolektivi, ili *ad hoc* institucije nezavisne scene nastajali su kao spontane pobune u produženom trajanju. Ali nikad se nije razvila struktura, shema, model koji bi ovakve podvige učinio održivim. Naprotiv, dometi nezavisne scene bi se brže-bolje sahranili, da bi onda bili nekritički glorifikovani, mitologizovani, kao nedostižna prednost jednog vremena koje se nikad neće ponoviti. Otud se u Crnoj Gori razvila sasvim posebna melahnohija i stalna usmjerenost na nekakvu bolju prošlost, čak i među mladima koji bi trebalo da budu prvi u njenoj egzekuciji.  

„Scene više nema“, reći će sagovornik, bio on muzički producent ili slikarka sa dva mastera, koja će možda dodati i poneku psovku na račun institucija. Rečenica „scene više nema“ služi da održi iluziju kako je nezavisne scene u Crnoj Gori nekad bilo. Na marginama kičerskih nacionalnih strategija iza kojih je stajala suva politička pragma, zaista bi se ponekad dogodili i nezavisni oblici stvaranja i društvenog angažmana. Ipak, to nije bila nezavisna scena. Bolje je priznati da su istorijske okolnosti vukle društvo na drugu stranu i pokušati makar pobrojati osnovne razloge.

Nezavisnost je crnogorski fetiš i ne postoji riječ koja je više puta upotrebljena u javnom govoru. Država je povratila nezavisnost 2006, nakon što je nezavisnost izgubila stotinjak godina ranije. Glavni trg u glavnog gradu zove se Trg nezavisnosti, a glavne novine – nezavisni dnevnik. Nezavisnost je osnovni motiv političkih kampanja koje su u zemlji sa pola miliona glasača ujedno i najvažnije produkcije. Nezavisnost se ipak shvata kolektivistički, oslanja na nekakav epski element i plemensku svijest koja ne priznaje pojedinca. 

Kulturološki kȏd ratnog kampa, odnosno drevne Crne Gore, kao da se modernizovao kroz manipulaciju kolektivnim identitetima i politikama ucjena koje sistem drže u stalnoj nacionalnoj tenziji. Riječ je o istoriji dugog trajanja koja limitira domete društva, favorizuje mediokritetsku partijsku elitu i tjera mlade iz zemlje. U posljednjih deset godina Crnu Goru je napustilo oko 75.000 stanovnika. Među onima koji su otišli nije mali broj stvaralaca koji su priznali poraz i pomirili se sa sudbinom da u Crnoj Gori u dogledno vrijeme neće biti bolje. 

Nije veliko čudo što na polju nezavisne scene stvari idu sporije nego u ostalim sredinama. Istorijski gledano Crna Gora je bila na repu razvoja još u Jugoslaviji, republika sa najmanjim prihodom i gubitaš sa velikim prirodnim potencijalom. Iako je socijalistička država donijela gotovo revolucionarni skok i opštu emancipaciju, prelaz iz sela u grad desio se suviše naglo a industrijalizacija nije uspjela da obezbjedi dovoljno godina ekonomske stabilnosti kako bi se to osjetilo u kulturi. Kao mala sredina sa jedva nekoliko gradskih institucija, Crna Gora nije doživjela mnoge prekretnice. Nije vidjela šezdesetosmu, jer tad još nije imala Univerzitet, nije doživjela seksualnu revoluciju jer je zadugo bila patrijarhalno društvo čvrstih normi. Logično, nije se razvila ni industrija zabave već su umjetnici jedva čekali da odu u veće jugoslovenske centre kako bi radili u uslovima dostojnim njihovog talenta. Sve je to stvorilo jedan poseban kompleks niže vrijednosti i provincijalni nagon za samokažnjavanjem koji se nerijetko očitava kroz apatiju i autodestruktivnu pozu mučeništva. 

Kad se konačno krenulo u obnovu državotvorne politike novac je političkim kanalima pristizao sa svih strana, ali naročito sa Zapada koji je pomogao da Crna Gora vrednosno odredi svoj pravac ka nekakvom labavom mitu o demokratiji. U vrijeme kad je državna kasa bila puna a politički pritisak najveći, u osvit nezavisnosti, nezavisna scena je ojačala hraneći se ostacima. Bilo je to vrijeme kad su nosioci zvanične politike prepoznali da je kultura sastojak političke borbe, pa se mimo skupih državnih produkcija tolerisalo i nešto malo slobodne margine. 

Čim je Crna Gora postala međunarodno priznata država, vlast je minirala spontane oblike samoorganizovanja u kulturi koje više nije smatrala poželjnim. Svaka nezavisna inicijativa se gušila iz partijskog centra. Period velike regresije značio je i razvoj apartmanskih naselja na primorju, te prizemnu materijalističku estetiku prljavog novca koja je rodila nacionalni kič i zatucanost. Šarene laže državne produkcije postale su anahrone i neubjedljive, krugovi kruženja koverti sa novcem postali su toliko očigledni i dobro utabani da su rađali bijes i odbojnost. Kao odgovor na takvu kulturnu pustinju konačno se dogodila i klerikalizacija društva. 

Od ionako klimave urbane scene ostalo je nekoliko polovnih festivala i rok bendova, sa sve većim generacijskim jazom koji je mlade ljude poput našeg junaka sa početka priče držao dalje od aktivizma. 

Razvijana unutar jednog suštinski zatvorenog društva, nezavisna scena u Crnoj Gori zapravo je postigla ponešto kroz nadarene pojedince i rijetke oblike posvećenosti. Ipak, ti pojedinci u jednome nisu pobijedili sredinu koju su oplemenili svojim vanrednim dometima. Većina njih nije pokazala osjećaj za saradnju i organizaciju. Tipično za malobrojne zajednice i brza kreativna pražnjenja, sasvim očekivano u državi koja se uglavnom svela na svoj glavni grad. Uspjeh je shvaćen kao soliranje bez težnje da se stvaraju mreže. Neke od najvećih šansi nezavisne scene izdahnule su u malim razlikama, u egoizmu *lokalnih genija* koji nisu shvatili važnost otvorenosti i kooperative. Dobili smo kulturne kružoke, grupice, klanove, karikaturalna gledanja preko nišana i uvrijeđene sujete što bujaju na razvalinama propuštenih prilika. 

Ali tu je prelom, makar bi mogao biti. Kao pravo malo čudo u zametku, npr, posljednjih se godina javlja hip-hop scena stvorena odozdo, koja kao da prelazi u talas oko koga se okupljaju kreativci iz ostalih sfera. To bi mogla biti šansa za našeg junaka kodnog imena X i generaciju koja se nije socijalizovala kroz političku dresuru balkanskog poraća, već svoj metod i svjetonazor gradila na širim potezima neke drugačije lektire. Između groznog pritiska kapitalističke tezge koju svi moramo da držimo da bismo preživjeli i istinskog društvenog angažmana na lokalu, neki od njih će izabrati ovo posljednje, uložiti svoju vještinu, znanje i lukavstvo da stvore nemoguće i zauvijek prežaljenu, nikad dokazanu, a opet tako izazovnu crnogorsku scenu podignu na noge. Da je svi jednom vidimo kako stoji i ne pada. 

Do cilja se može se doći samo novim revolucionarnim skokom generacije koja dobija šansu da opet počne sa ledine. Tu istu šansu mnogi su u Crnoj Gori već dobili i protraćili zato što im krajnji cilj nije bio da za njima ne ostane ledina.


Pisanje članka je pomogla mreža Reset! koja promoviše nezavisne kulturne i medijske aktere u Evropi{.caption}


Razvijana unutar jednog suštinski zatvorenog društva, nezavisna scena u Crnoj Gori zapravo je postigla ponešto kroz nadarene pojedince i rijetke oblike posvećenosti. Ipak, ti pojedinci u jednome nisu pobijedili sredinu...

made in montenegro

Scena koje tako moćno nema

U drugom podkastu Zašto muškarci ne čitaju žene? predstavljamo knjigu Godina bisera, češke spisateljice Zuzane Brapcove, koju je u prevodu Tihane Hamović objavila beogradska izdavačka kuća Štrik.

"Devojče, devojče, kako si samo fina devojčica bila, nikada nisi prosipala po sebi, zadaci su ti bili bez mrlja od mastila, za dve nedelje si naučila da ideš na nošu, nisi uzimala bombone od nepoznatih čika, nisi obila nijednu banku – a sad ovo? "... (citat iz romana).

Na pragu četrdesetih, Lucija se susreće  sa svojom samoćom i nesigurnošću u svoj identitet i kreće u vrtoglavo putovanje ka samospoznaji, putem najviših ushićenja i najdubljih padova. Teške životne  raskrsnice, pitanja identiteta i smisla življenja otvaraju se pred nama kroz sočan jezik, bogate referencije na svet umetnosti i književnosti, kao i mudre, lucidne i duhovite opaske koje ostaju u sećanju i kao samostalni citati. O tome zašto je roman Godina bisera tako neodoljiv te o ženskom autorstvu i iskustvu, razgovaramo sa prevoditeljkom Tihanom Hamović.

Zuzana Brapcova (1959– 2015) rođena je u Pragu u porodici istoričara umetnosti. Nakon završetka škole radila je u Univerzitetskoj biblioteci u Pragu, zatim u bolnici i kao čistačica. Posle toga bila je urednica u nekoliko izdavačkih kuća. Prvi roman Daleko od stromu objavila je kao samizdat 1984, a 1987. za njega je dobila nagradu Jirži Orten. Njen treći roman Rok perel prvi je češki roman koji govori o lezbijskoj ljubavi. Za roman Tavanice Brapcova je dobila najprestižniju češku književnu nagradu Magnezija literara.

<iframe width="560" height="315" src="https://www.youtube.com/embed/LnMzZFhO_F8?si=rjY4-W8IM17zucKz" title="YouTube video player" frameborder="0" allow="accelerometer; autoplay; clipboard-write; encrypted-media; gyroscope; picture-in-picture; web-share" allowfullscreen></iframe>

Tihana Hamović (1981) diplomirala je na katedri za bohemistiku Filološkog fakulteta u Beogradu. Prevodi češku poeziju, prozu, dramu, esejistiku, filozofiju i publicistiku. Aktivna je i kao konsekutivna prevoditeljka. Među njenim prevodima su dela Jahima Topola, Ladislava Klime, Jana Patočke, Bjanke Belove, Petre Hulove, Mareka Tomana, Zuzane Brapcove, Jane Šramkove, Jozefa Paneka, Petre Soukupove, Dore Kapralove, Kateržine Rudčenkove, Petra Hruške, Pavle Horakove. Radila je kao mentorka za češki jezik u okviru međunarodnog prevodilačkog projekta CELA. Bila je u žiriju za dodelu prevodilačke nagrade Cena Susanny Roth. Boravila je u Pragu kao stipendistkinja Češkog književnog centra. Članica je Udruženja književnih prevodilaca Srbije.

Podkast uređuje i vodi dr Biljana Žikić, a montira Jelena Dobrosavljević.

U okviru projekta Njena priča je i tvoja priča, univerzalne vrednosti ženske evropske književnosti i regionalne promocije šest knjiga iz ovog projekta, Kulturni center Danilo Kiš iz Slovenije organizuje šest podkasta pod nazivom Zašto muškarci ne čitaju žene u kojima se kroz razgovor o knjigama analizira tema vrednovanja književnosti koju pišu žene. Projekat je podržala Kreativna Evropa. Nosilac projekta je Štrik iz Beograda, a partneri Naratorium iz Sarajeva i Kulturni center Danilo Kiš iz Ljubljane.



U okviru projekta Njena priča je i tvoja priča, Kulturni center Danilo Kiš iz Slovenije organizuje šest podkasta pod nazivom Zašto muškarci ne čitaju žene, u kojima se kroz razgovor o knjigama analizira tema vrednovanja književnosti koju pišu žene

podkast

O jednom neodoljivom romanu i ženskom autorstvu

Pisac Ilija Đurović je u svojoj [recenziji](https://normalizuj.me/kultivator/bisamkiez-nocna-mora-za-miran-san) za Normalizuj zapisao o prvijencu benda *Bisamkiez* koji predvodi crnogorski kompozitor Ivan Marović:

"Svi muzičari *Bisamkieza* dolaze iz svijeta džeza, ali na sreću, onaj već pomalo izlizani, svingerski svlak makar na ovom albumu ostavili su iza sebe, pa virtuozitet, improvizaciju, harmonsku kompleksnost i sve ostalo što ide uz džezerski pedigre mogu slobodno da koriste u svrhu stvaranja muzike koja ničemu ne ostaje dužna, osim onima koji očekuju da će dobiti nešto žanrovski čisto. Zbog toga kompozitor Ivan Marović konačno može sa jednim bendom da iživi sve svoje autorske i instrumentalne strasti, pa na istom albumu svira gitaru, klavir, orgulje, komponuje vrlo čvrste strukture, a onda ih razgrađuje u grupnoj improvizaciji i otvaranju prostora za jednako upečatljivo autorstvo kojem ovom bendu donosi kontrabasista Tin Džaferović, uz podršku bubnjara Blaža Tatara čiji svedeni, skoro lirski stil sviranja bubnjeva i perkusija čini da ritam sekcija Tatar-Džaferović već na prvo slušanje postane jedan od mojih omiljenih bubanj/bas dvojaca. Upravo odnos kontrabasa i ostatka instrumenata albumu daje posebnu energiju, a Tin Džaferović zvuči kao muzički saučesnik kojeg je Ivan Marović dugo tražio."

<iframe width="560" height="315" src="https://www.youtube.com/embed/ILHmMGESLbo?si=aAyD6GUOFOk2L0gi" title="YouTube video player" frameborder="0" allow="accelerometer; autoplay; clipboard-write; encrypted-media; gyroscope; picture-in-picture; web-share" allowfullscreen></iframe>

Muzičko iskustvo kakvo smo dugo čekali, album benda Bisamkiez miješa žanrove i stilove u savršenu formu

debi grupe bisamkiez

I dreamt that I had done it, I awoke to find it true

Novi singl hip hop dvojca Who See izašao je pod etiketom "Klapa Muzik", a riječ je o pjesmi koja je inspirisana komedijom "Živi i zdravi" crnogorskog reditelja Ivana Marinovića".

Dejan Dedović Deda iz klape je rekao da mu je drago da mogu pjesmom podržati domaću kinematografiju. 

"Kreativci imaju potrebu da se umrežavaju i nadam se da je ovo prvi rezultat dugoročnije saradnje između Ivana i nas. Ovo je veoma zabavno iskustvo, mislim da smo dio te energije prenijeli na slušaoce, tako da smo ispunili "zadatak" i ostaje nam samo da se gledamo u bioskopu."

<iframe width="560" height="315" src="https://www.youtube.com/embed/DFmaw48Z2g8?si=Ixa1sivDw4Q2M5Ay" title="YouTube video player" frameborder="0" allow="accelerometer; autoplay; clipboard-write; encrypted-media; gyroscope; picture-in-picture; web-share" allowfullscreen></iframe>

Premijera  "Živi i zdravi" je u distribuciji u Crnoj Gori od 01.02.2024, u a u Srbiji od 08.02.2024.



Uz premijeru filma Ivana Marinovića stigao svadbarski hit poznatih kotorskih repera

Scena u Crnoj Gori