Manje je poznato pa da zucnem kako je Eduard Lemetr, katolički sveštenik i fizičar, prvi shvatio da se kosmos eksponencijalno širi i ponudio rješenje početka svijeta u svojoj teoriji o Kosmičkom jajetu. Ajnštajn ga nije shvatio, niko ga nije uvažio, dok se naučni vlasi napokon nisu dosjetili i matematički i fizički dosegli Lemetrovu teoriju.
Ne slučajno, rekao bih, Kosmičko jaje, kao jedna prilično mistička slika zamijenjeno je riječima Big Bang, koje vonjaju po slengu i koje su zapravo bile pežorativ izgovoren u jednoj radijskoj debati iz usta protivnika teorije. Hvala mom jeziku, i neznanom prevoditelju koji je stvar iznio kao Veliki prasak, što je, kako se meni čini, dostojnija formulacija od jeftinog originala.
Lemetr je smatrao da fizika i religija lagano mogu pod ruku, a od tog njegovog simpatičnog kreda, još je poznatija serija Ajnštajnovih misli u kojima vjeru vidi kao dopunu, kao jednu vrstu drugačije instance koja stupa na snagu u oblastima znanja gdje racionalni um može još samo da dokaže samog sebe i slegne ramenima.
Ali da ne domišljam Ajnštajna, sramota je, citiraću kad je već zgoda da “znanje onog što jeste ne otvara nužno vrata onome što bi trebalo da bude”.
Ako vjera može biti bliska nauci, koliko je tek onda bliska umjetnosti? Ima li većeg dokaza potrage i kamikazne nade u nevidljivo nego kad kakav jado namjesto tradicionalnog črevougodija život posveti slikanju, slobodnom stihu ili umjetničkom plesu. Nisu li mnoge baletske koreografije emancipovani oblik proslave drevnih duhovnih plesova, nije li onaj vještac od Gurđijeva prinio sufi soul Amerikancima željnim bilo kakvog mističkog iskustva sa istoka. Da ne govorim sad o muzici koja se razvijala unutar kanona, pri raznim manastirima, biskupadama, derviškim kelijama i ostalim mjestima rane pismenosti.
Biće da je svaka vrsta umjetnosti vrlo bliska vjeri u nepojmljiv sistem znakova koji se ukazuje na neobjašnjiv način, ili “udjelom truda i čuda”, što bi rekao Kiš, koji je na kraju htio da mu popovi poju, ali ne i da mu se na grobu popuje.
Stvarno je velika riznica ljudskog iskustva pohranjena u svjetskim religijama, abrahamskim i onim drugim, stvarno su silne misterije od Vavilona naovamo i pravo je čudo da ljudi koji bi to trebalo najbolje da znaju uspiju da ti ga udalje, ogade i okrenu u nacionalni fundamentaizam i trgovinu, obožavanje balsamovanih ideja o čistoti krvi i saboru oko kakve rake ili rđave krune.
Namjesto života, namjesto obilja i otvorenosti, štuje se barjak i otvoren kovčeg. Bira se okov tradicionalizma, obožavanje muškog ponosa, lobanja, mitraljeza, i plemensko-političkih bukvica. I sve se to ponavlja u balkanskom ritmu, od rata do rata, od kovčega do kovčega, služi se demonu raspete nacije, pa se psuje, kune i mirboža. Drevni pogromi osviću na zidovima hramova, žrtve se konzumiraju kao političke ideje. No to već nema veze sa idejom boga, to je parohijalni folklor i bajanje brdskih naroda koji se nisu zdravo formirali, pa im crkva glumi nekakvu baba-tetku vlasti, i nudi autoritet đe mu mjesto nije.
Eto, samo sam to htio da kažem.