Planirana izgradnja četvorospratnog hotela od strane hotelske grupe "Šajo" postala je predmet žučne rasprave između stanovnika Bloka V i VI i investitora. Mještani su odlučili da svoj protest protiv izgradnje hotela predstave široj javnosti kroz ekološki jezik, pretvarajući ga u borbu protiv uništavanja zelenih prostora u Podgorici, koji su sve više izloženi tom riziku. Tako je jedan od lokalnih stanara izrazio svoje protivljenje ovom projektu, navodeći:
“Podizanje objekta na ovako maloj zelenoj površini, koja je rijetka u Bloku V, predstavljaće urbanistički haos koji najmanje očekujemo da se može desiti u ovom dijelu grada. Mislim da ovaj dio grada i ovu zelenu površinu treba da sačuvamo u potpunosti".
Sve ovo zvuči okej dok se zapravo ne pogleda stvarna "ugrožena zelena oaza", koja je u stvarnosti samo jedna ledina od 284 kvadratna metra, dijelom korišćena kao parking prostor. Riječ je o neuglednom i neuređenom prostoru koji je tipičan za Podgoricu. Iako se čini da izgradnja hotela na toj lokaciji ne bi trebalo da bude predmet velikog interesovanja, lokalni aktivisti su shvatili moć ekološkog aktivizma i da svoju borbu lako mogu preseliti u medijski prajm tajm. Tako je došlo do situacije da se sporni prostor slavi kao zelena zona, uz glasno ospovanje buduće gradnje. Političari su brzo preuzeli priču, sada su u toku dvije tužbe među njima zbog hotela, svaki se ograđuje od odgovornosti za nastalu situaciju, a izgleda da nikom ni ne pada na pamet da uputi kritiku prema stavovima građana koji se bune.
Generalno, raniji pokušaji osporavanja gradnje takođe su uživali javnu i političku podršku. Na primjer, partija URA je u svojoj kampanji za prethodne izbore imala posebnu sekciju koja je bila posvećena projektima koje planira da zabrani. Ova situacija je u velikoj mjeri posljedica ustaljenog nezdravog diskursa o željenom urbanističkom razvoju koji vlada u našem društvu. Prije svega, premalo se naglašava koliko je povećanje gustine naseljenosti ključno za formulisanje bilo kakve ekološke agende u Podgorici. Ovo je osnovni aspekt koji se često zanemaruje. Pažnja se često s pravom usmjerava na urbanistički haos i preizgrađenost, dok se po pravilu zanemaruju pozitivni aspekti koje novogradnje donose. Takođe, skoro da nema diskusije o ograničavanju parking prostora, što je još jedan ključan element u stvaranju ekološki održivih urbanih sredina.
"Zelena oaza" u Bloku 5, foto: epa.org.me
Ne ulazim ovdje u stručne zamjerke arhitektonoskog udruženja Kana koje spori mnoge detalje projektovanog hotela, od legalnosti namjene do zacrtanih dimenzija tuš-kabina. Namjera mi je da ukažem na širi plan i jedno pitanje: zašto se gustina naseljenosti po pravilu povezuje s najnegativnijim aspektima urbanog života. Ova percepcija obuhvata predstavu o prenatrpanosti, buci, zagađenju i opštem nedostatku privatnosti. Početkom 20. vijeka, tradicionalne teorije urbanog planiranja su krivicu za visoku stopu kriminala i opštu neuređenost pripisivale upravo visokoj gustini naseljenosti. Ova razmišljanja su vodila ka urbanističkim rješenjima usmjerenim na razrjeđivanje populacije i stvaranje predgrađa. Međutim, američka autorka Džejn Džejkobs je u svojoj knjizi "Smrt i život velikih američkih gradova" iznijela argumente koji odbacuju ovakav pristup. Ona je istakla da visoka gustina naseljenosti ne samo da nije problem, već je zapravo ključan element u kreiranju živahnih, bezbjednih i održivih urbanih sredina.
Džejkobs u svojoj knjizi demonstrira kako gusto naseljene urbane oblasti omogućavaju veću interakciju među ljudima, što rezultira aktivnijim i sigurnijim ulicama. Takođe, ovi prostori podstiču pješačenje i korišćenje javnog prevoza, što smanjuje zavisnost od automobila i doprinosi smanjenju emisije ugljen-dioksida. Gusta naseljenost istovremeno igra ključnu ulogu u ograničavanju širenja gradova, čime se zelene površine štite od prekomjerne ekspanzije.
Valja istaći sada veoma popularan koncept '15-minutnog grada', koji stremi ka tome da sve osnovne potrebe u gradu – posao, kupovina, obrazovanje, rekreacija – budu dostupne unutar 15 minuta pješačenja. Ovaj pristup urbanom planiranju može se efikasno primijeniti samo u gusto naseljenim naseljima, gdje je sve na dohvat ruke. Nije slučajnost što se Pariz, često smatran najljepšim gradom u Evropi, ističe i kao najgušće naseljeni, sa impresivnih 20,000 stanovnika po kvadratnom kilometru.
Da ilustrujem konkretnim primjerom, glavni problem naselja City kvarta leži u tome što se njegov razvoj dogodio istovremeno s propadanjem centra grada. Centar trenutno naseljava uglavnom starije stanovništvo i obiluje napuštenim, zapuštenim prostorima ili kućama sa samo jednim spratom. Da su se prethodne uprave fokusirale na povećanje gustine naseljenosti kroz mjere poput poreza na vrijednost zemljišta, dio potražnje usmeren prema City kvartu bi bio preusmjeren ka centru grada. To bi dovelo do manje potrebe za korišćenjem automobila u praktično čitavoj Podgorici, jer su sva naselja planirana sa centrom kao svojim jezgrom, . Takođe, ne bi bilo potrebe za izgradnjom novih škola ili zelenih površina, jer centar grada već ima razvijenu infrastrukturu, a postojeći kapaciteti mogu da prime više ljudi. U osnovi, primjer kao što je ovaj pokazuje da koncentracija stanovništva i aktivnosti u kompaktnim urbanim područjima rezultira smanjenom potrošnjom resursa po pojedincu, što doprinosi stvaranju održivijeg gradskog okruženja.
Ulica Miljana Vukova, centar Podgorice
Iako je fokus na preizgrađenosti i betonizaciji grada često opravdan, važno je priznati da ograničavanje novogradnje može imati negativne posljedice. Jedan od primarnih razloga za nagli skok cijena nekretnina u Podgorici je povećana potražnja, koju su dodatno podstakli imućni imigranti. Postojeća ponuda nekretnina jednostavno nije u stanju da se brzo prilagodi ovako velikoj potražnji, što rezultira porastom cijena.
U takvom kontekstu, dodatno ograničavanje izgradnje, odnosno smanjenje ponude, samo bi dodatno pogoršalo situaciju sa cijenama nekretnina. Ovo povećanje cijena neće bitno uticati na imućnije kupce koji imaju dovoljno sredstava za kupovinu, ali će imati znatne posljedice za one sa manjom kupovnom moći. Ovo bi moglo dovesti do stvaranja socijalnih getoa, gdje bi manje imućni građani bili ograničeni na određene dijelove grada, dalje produbljujući socio-ekonomske razlike.
Na kraju, dolazimo do problema parkinga, koji je postao izražen u Podgorici. Postoji sveopšte mišljenje o nedostatku parking prostora u gradu. Često, strah od gubitka parking mjesta stoji iza obustavljanja raznih projekata, kao što je slučaj s navedenim projektom u Bloku V. Jedan stanovnik Bloka VI rekao je da brine zbog gubitka parking mjesta nakon izgradnje hotela: “Problem je što će hotel zahtijevati prilaz i ulaz u garažu, koji će biti napravljen preko postojećeg drvoreda i našeg parkinga. Izgubićemo pet do šest mjesta.”
Kada se ukloni briga o zelenilu, ostaje paranoja o gubitku parking prostora. Ova preokupacija nedostatkom parkinga postala je skoro mantra. Na primjer, prethodna gradska administracija legalizovala je mnoga do tada ilegalna parking mjesta i imala je planove za izgradnju podzemnih garaža kako bi riješila problem parkiranja. Međutim, cilj održivog razvoja ne bi trebao da bude povećanje parking prostora i olakšavanje korišćenja automobila. Naprotiv, potrebno je raditi na tome da korišćenje automobila postane manje privlačno u odnosu na javni prevoz. U urbanim sredinama gdje se podstiče nova gradnja, trebalo bi težiti transformaciji parking prostora u zelene površine ili prostore s drugačijom namjenom. Parking prostor je, u suštini, neefikasno korišćenje prostora koji bi mogao biti iskorišćen za stanovanje ili druge svrhe, umjesto da ostaje neiskorišćen samo da bi se olakšao pristup vozilima.
Osnovna vizija grada kao ekološke cjeline treba da bude usmjerena prema jasnoj i koherentnoj strategiji. Trenutno, urbanistički aktivizam često se vodi primarno interesima i razmišljanjima lokalnog stanovništva, koji ne odražavaju nužno čiste ideale održivog razvoja. U procesu daljeg razvoja Podgorice, neophodno je slijediti principe koji će garantovati zdrav i održiv razvoj grada. Ironično je da, dok svi težimo 'zelenijem' gradu, lokalne inicijative često gube iz vida širu sliku, fokusirajući se na često nebitne aspekte.