Umjetnost i istorija često se prepliću, kreirajući slojevite narative koji odjekuju kroz vrijeme. Dok istorija bilježi činjenice i događaje, umjetnost ih interpretira, mijenja i prilagođava da bi ispričala priču koja rezonuje sa sadašnjim trenutkom. Ljudsko razumijevanje istorijskih trenutaka uvijek prati neku narativnu strukturu, a spoznaja neke naučne discipline poput istorije često je zasnovana na nepreciznim i kontradiktornim idejama koje su iz nekog nepoznatog razloga zarazile naš um. Zbog toga je umjetnost ključna u re-produkciji istorije, u formiranju narativa sjećanja koji su uvijek vezani za sadašnji trenutak, ili čak budućnost.
Crnogorsko narodno pozorište otvorilo je novu sezonu u Podgorici premijerom predstave "Brod" Ane Đorđević koja je istovremeno rediteljka i autorka teksta. Ova predstava je posebno značajna jer je nastala povodom obilježavanja 200. godišnjice rođenja prvog crnogorskog ministra prosvjete i prvog crnogorskog predsjednika Crvenog krsta, mitropolita Visariona Ljubiše, brata poznatog pisca Stefana Mitrova Ljubiše. Komad se upravo bavi naporima S.M. Ljubiše da postigne mir i izbjegne izbijanje Krivošijskog ustanka. U okviru svoje rediteljske eksplikacije, Ana Đorđević ističe da se predstava "Brod" oslanja na ključno pitanje: “Da li je neophodno i uopšte svrsishodno u ključnim trenucima pribeći otvorenom nasilju, tj. oružanom sukobu ili je put u “mirnu luku” kroz buru izvesniji ukoliko je sporiji, mudriji, promišljeniji, baziran na opreznoj diplomatiji, dijalogu, i upornom, mukotrpnom obrazovanju svakog člana zajednice, njegovom osposobljavanju da radi i ekonomski jača, što je preduslov za politički uspeh na bilo kom planu? Drama Brod zamišljena je kao omaž ideji koju je zastupao Stefan Mitrov Ljubiša, a to je da je otvorena pobuna pogrešan put za ostvarenje ciljeva.”
Ovo je citat iz rediteljske eksplikacije ali bi isto tako mogao biti izvučen iz dijaloga same predstave. Karakteri bukvalno komuniciraju osnovne teme djela, dijalog služi da ilustruje svaku poentu u dramskom tekstu. Ne samo da flešbek scene Stefana Mitrova Ljubiše osvjetljavaju njegove političke motive, nego sve postaje toliko izričito da i sam lik eksplicitno objašnjava kako i zašto njegova prošlost motiviše njegovu politiku. Autorka dramskog teskta kao da je pratila citat famoznog autora Garth Marenghia iz serije “Garth Marenghi's Darkplace” koji kaže: “Znam pisce koji koriste podtekst - sve su to kukavice“ Zašto dopustiti publici da malo razmišlja ili interpretira kada možete sve izgovoriti naglas? Suptilnost je, izgleda, precijenjena.
Foto: Nikola Todorović
Predstavi ne pomaže činjenica da je scenska izvedba realizovana u nekoj formi nadvikivanja. Uglavnom se scene sastoje od toga da se glumci nadvikuju sa ekspozitivnim dijalogom, dok u malom broju scena glumci govore normalnim tonom. Pretpostavljam da je ideja bila kako će nadvikivanje najbolje prikazati dramatičnu prirodu radnje, međutim ovakva izvedba nakon nekog vremena postaje monotona i na kraju izaziva zamor kod publike. Šema po kojoj je drama jednako vika djeluje previše jednostavno i definitivno nije efikasna ako se stalno koristi.
Možda je najgori aspekt predstave njena neuvjerljiva komedija. Komični aspekti predstave više djeluju kao izraz nepovjerenja u snagu sopstvenog dramskog materijala. Sve se čini kao pokušaj da se jeftino zabavi publika kada ostatak predstave ne može zadržati njihovu pažnju. Posebno veliki prestup u tom smislu jeste karikaturalni portret kralja Nikole, koji je ovdje šaljivo prikazan kao nesposobna i trapava budala. Sprdnja na Nikolin račun nije zanimljiva još od „Dugog putovanja u Jevropu“ koja je nastala prije skoro četrdeset godina, pa bi možda originalniji pristup bilo tretirati Nikolu kao ozbiljnog lika.
Nad predstavom se konstantno nadvija dilema o njenoj stvarnoj svrsi. Centralna tema obuhvata napore Stefana Mitrova Ljubiše da izbjegne sukobe između Bokelja i Austrougara, podstaknute namjerom Austro-Ugarskog carstva da nametne vojnu obavezu Bokeljima. U stvarnom životu tenzija između Bokelja i Austrougra je eksalirala i dovela do događaja koji je poznat kao Krivošijski ustanak i koji je bio dovoljno jak da su Austrougari bili primorani da povuku vojnu obavezu. Međutim, u predstavi je ovaj događaj prikazan kao duboka tragedija za Bokelje, čiji se ustanak predstavio kao borba protiv nepremostive sile i zbog čega su oni platili visoku cijenu. Ljubiša se kroz dramu ističe kao spasitelj, čiji diplomatski napori osiguravaju milost za pobunjenike. Jedino je djelovanje Ljubiše imalo nekog efekta, jer se on svojim diplomatskim zalaganjem postarao da su pobunjenici amnestirani.
Sami glumci koji su učestvovali u drami tvrde slično pa je tako Lazar Dragojević, koji u predstavi tumači lik Stefana Mitrova Ljubiše, u intervjuu nakon premijere podsjetio da: “Nema te države koja je važnija od jednog ljudskog života”, što djeluje kao veoma bizarna tematizacija ovog istorijskog događaja. Sam Krivošijski ustanak je zapravo bio uspješan otpor koji je upravo vojnim sredstvima doveo do političkih ciljeva. Lekcije ovog ustanka su obrnute od onih koje predstava hoće da prikaže, dakle vojna pobuna protiv moćnih sila može biti sasvim opravdana i tim putem je moguće ostvariti svoje interese.
Ostaje pitanje zašto je baš odabran ovaj događaj za dramatizaciju kad se čini nedoviljno prikladan temi? Vjerovatno je rediteljki bilo jasno da je istorija ili istorijski kontekst nebitan, Krivošijski ustanak nije politizovan niti je sjećanje na njega kultivisano što omogućava umjetnicima da ga pretvore u svoju suštu suprotnost. Istorija se u ovom slučaju tretira samo kao dobar mem, neobavezna motivska struktura u koju upisujemo svoje političke i druge stavove.
Produkciju članka podržalo Ministarstvo kulture i medija kroz Fond za podsticanje pluralizma i raznovrsnosti medija