Ko skroluje neka se zapita: šta je beskrajni svitak? Postoji li mogućnost da se kritički misli unutar medijskog sadržaja koji nema određen kraj. Kako god glasio odgovor, čini se da je tehnologija infinite scroll-a donijela jednu novu neslobodu neprekidnosti. Riječ je o procesu koji ide pod ruku sa deregulacijom prostorno-vremenskih struktura - isto se dešava u raznim oblastima života, od urbane arhitekture koju sve više određuju fluidnost, transparentne površi i ploha ekrana, pa do umjetnosti koja se povlači u cerebralni zabran i koncept.
Ovo što već nazivaju dobom dematerijalizacije zapravo nudi jednu postindustrijsku realnost koja guta tradicionalni prostor i vrijeme. Sve što proguta, ova mašina povrati kroz momentalne nizove communiqué-a koji ne priznaju centar. Nije to neko dionizijsko bljuvanje pijanih bogova, niti kulminacija mučnine, već hladno stepenovano projektovanje informatičkih struktura. Te strukture oponašaju organsko, one podražavaju krvotok, rječne delte, kapilarne mreže ili ćelijski raspored. Dovoljno je pogledati shemu prekookeanskih letova, ili mapu prodaje kakve multinacionalne korporacije. Sve se u našem svijetu odvija mimo centra i sve postaje centar u volji kalkulacije. Preko tijela koje saznaje navučen je informatički epitel. Kao da smo svi namah stavili VR naočari, ukinuli realni vremensko-prostorni hod. U novom rasporedu elektronski organizovane slike mijenjaju pravila organizacije fizičkog, ali i misaonog režima.
Tradicionalni su mediji u tom konteksu izgubili funkciju, poput starih urbanih cjelina. Redakcije liče na gradove u kojima je industrija propala. Nova medijska realnost podigla se izvan gradskih zidina. Društvene mreže ne daju mapu tog prostora, one se bave impulsom. Permanentnom sondažom. Stari medijski koncepti, poput novina, magazina i tv formi liče na zgradu Luvra koju je pred blicevima turista odavno zamijenila prozirna piramida. Ta piramida je portal, interfejs, put kojim se dolazi do nutrine. Treba definisati novu osjećajnosti koja se odvija prilikom ulaska u taj prostor. Ili bolje reći, u taj protok.
Šta je, dakle, beskrajni svitak? Ukratko, to je tehnološka mogućnost da se nikad ne stane, već da se stalno razvija, ili da kažemo, skroluje. To je nepregledna zmija koja samu sebe ujeda za rep. Težnja za konstantnom senzacijom, za stalnim čulnim i kognitivnim fluksom. Ni to nije ništa novo. I nije vezano samo za svijet infromacija. Neprekidnost je stara funkcija moći.
Veliki američki pisac Džek Keruak diznajnirao je posebnu rolnu kako ne bi morao mijenjati listove u svom metodu automatskog pisanja. Slavni roman Na putu kasnije je štampan uz oznaku „originalni svitak“. Neprekidnost je kod Keuraka shvaćena kao umjetnički put. Na sličan način fizička rastegljivost vremena je tekovina moderne fizike. I pomenuti Keruak i Openhajmer, na primjer, proučavali su Istok, Budizam, kao riznicu prakse neprekidnosti. Recimo, mantru valja izgovarati bez prekida kako bi se po savjetima Tibetanske knjige mrtvih olakšao prelaz na drugu stranu. Opet je to neprekidni niz senzacija, nešto kao zvučna krunica, stalno ponavljanje napjeva koje vezuje ovaj svijet i Bardo beskrajnim zvučnim nizom. Umirući stupa na audio trasu koja mu pomaže prijelaz.
Beskrajno vrijeme je koncept ritualnog vremena. Nalazimo ga već u opisima života prvobitnih zajednica. Mitološko vrijeme se javlja kao drugačija gustina unutar koje se saznaje tajna, jer obredna funkcija neprestanog proticanja uvodi u stanje božje prisutnosti. Upravo to je ono što imitira tehnologija, to je usklik Fejsbuk svuda, kojim Mark Zakerberg opisuje način svog djelovanja. Novi mediji su božanski omniprisutni i potreban im je tehnološki jezik neprekidnog. Svitak koji je prije prije skoro dvije hiljade godina potisnut tehnološkim izumom knjige, konačno je dočekao svoju osvetu.
Roman kao svitak: Na putu, foto: AP
Na isti način svjetlo šoping molova simulira beskrajni dan, ukida fizički značaj mehaničke mjere vremena, raspušta kazaljke i derealizuje svijet materije kroz nadražaje koji uglavnom dolaze putem ekrana. Ekrani više nisu granice prostora, oni su interfejsi „dok se neogranično prostranstvo pojavljuje u lažnoj perspektivi svijetlećih emisije mašina“, kako kaže Viriljo. Krvotok novog robotizovanog časovnika koji smo progutali naziva se beskrajni svitak. U njemu je tjelesno svedeno do tačke beznačajnosti, ukinuta je dogma prostora, a na djelu je apsolutna brzina kao jedina granica.
Sjetimo se medijske istorije dvadesetog vijeka. Listanje novina, mijenjanje TV kanala, traženje frekfencije radio stanice, okretanje antene, izoštravanje slike, svi ti nevažni fizički akti značili su priznanje fizičke realnosti koja je prethodila medijskoj datosti. Postojao je socius, utvrđen rapsored radnji koje su prethodile informaciji. Termini su bili poslušni, mediji su bili posredovana stvarnost, zasebni aparatus, jedna vrsta artefakta. Medijski sadržaji bili su udaljeni od subjekta fizički, tehnološki i putem uređivačkog koncepta koji je imao naglašenu posredničku ulogu.
Razvojem pametnih ekrana, konzola, VR opreme, bežičnih slušalica, interneta i tehnološke mogućnosti infite scroll-a, stvoreni su uslovi za ukidanje granice između svijeta fizičkog i medijskog, dok recepijent, postaje pasiviziran do mjere zjenice, taktilnog minimuma i tjelesne blokade. Gledalac stupa usamljen kroz vremenski vakuum, otuđen usred svoje uzaludne slobode.
Fenomen beskrajnog svitka, odnosno, mogućnost neprekidne konzumacije stvara psihološke oblike zavisnosti i dokazane poremećaje pažnje, koje sežu sve do mentalnih devijacija. Na društvenom nivou medijski hipersadržaji nove generacije stvaraju zasićenu tehno-strukturu novog vremena u kojem slabi uloga humanog odlučivanja. Istoriju na beskrajnom svitku upisuju mašine, a ne ljudi.