Imajući u vidu ustaljenu nemoć crnogorske kulture da prevaziđe svoja geografska i istorijska ograničenja, vijest da će na univerzitetu Prinston biti održana konferencija Svetlana Kana Radević: Aggregate Assemblies očekivano je prošla ispod radara javnosti.
Godišnja konferencija “Womxn in Design and Architecture” (2. i 3. marta) posvećena životu i radu crnogorske i jugoslovenske arhitektice biće multidisciplinarni simpozijum na kome će se govoriti o arhitektonskim ali i društvenim implikacijama njenog opusa.
Istraživačica u Centru za socioekonomske i prostorne studije u Lisabonu Sonja Dragović kaže da pored svega što se o Kaninom radu zna, više je onoga što ne znamo - o vezama koje je stvarala kroz angažovanje u različitim međunarodnim kontekstima, o odnosu između uloga koje je imala kao samostalna arhitektica i javna službenica i planerka u Crnoj Gori, o mogućim doprinosima arhitekturi van jugoslovenskog prostora.
„Ne zaboravimo da javno dostupna arhiva posvećena njenom radu još ne postoji. Bilo bi fantastično kada bi institucije koje se bave naukom, kulturom i nasljeđem u Crnoj Gori bile inspirisane inicijativom sa Prinstona, pa riješile da se zbilja posvete zaštiti, promociji i istraživanju Kanine zaostavštine.
Između ostalog, Dragović će na američkoj konferenciji govoriti i o tome kako današnje crnogorsko društvo doživljava djelo Kane Radović. Kao članica KANA/ko ako ne arhitekt, ona s ponosom ističe da je učestvovala u akcijama koje su pod imenom KANA mogli vidjeti što znači kritika neoliberalnih politika urbanog razvoja.
Dragović, foto: Privatna arhiva
„Mislim da Svetlana Kana Radević svjetsku javnost danas fascinira načinom na koji je učestvovala na međunarodnoj sceni, načinom na koji se kretala između različitih sredina i sistema - Jugoslavija, Amerika, Japan, Francuska, Rusija - a zatim prevodila ta iskustva u arhitekturu koja je bila snažno povezana sa lokalnim kontekstom, ambijentom, materijalima. Sam taj proces je u svakom slučaju morao biti komplikovan i zahtjevan, a naročito za ženu u dominanto muškoj profesiji.
O tome kako je poznata arhitektica doživljavala etičke principe svog rada, kao i političku ulogu arhitekture, govrila je u dokumentarnom filmu Televizije Titograd “Život jedini čovjeka” iz 1980. godine: “Moja socijalna angažovanost estetsko uzbuđenje pretvara u etički čin. (...) Čovjek je uvijek u središtu.”
„Zatim Kana naglašava da je taj čovjek dio društva, da arhitekta radi za dobro društva. Ipak, njoj je jasno da nijesu svi problemi problemi dizajna; da se izrazim savremenim žargonom, bilo joj je jasno da savršen user experience neće spasiti svijet. Tako u istom filmu direktno kritikuje Korbizjeovu tezu da se dobrom arhitekturom mogu izbjeći socijalne revolucije, i kroz smijeh kaže da to zvuči kao “optimistična iluzija jednog entuzijaste”. Ja to razumijem kao njeno shvatanje da uloga arhitekture nije, ili ne bi trebalo da bude, estetizacija i odbrana statusa quo i postojećih društvenih tenzija, već da arhitektura treba da bude kritički nastrojena prema odnosima moći u društvu. To mi je vrlo blisko i kao ideja, i kao interesovanje za istraživanje, kaže Dragović koja pohađa doktorske studije kao stipendistkinja Portugalske fondacije za nauku i tehnologiju .
Hotel Podgorica, foto: Sonja Dragović
Iako se o djelu Kane Radević u Crnoj Gori sve više govori, ostaju teški primjeri suštinske nebrige i unižavanja njenog djela, poput višespratnice izgrađene uz Hotel Podgorica za koji je Kana dobila prestižnu jugoslovensku Borbinu nagradu.
U televizijskoj emisiji "Život jedini čovjeka" arhitektica je rekla: „Često jedna porudžbina uslovljava i promjenu ili napuštanje ideje, ali to ne znači kompromis niti se sa suštinskim stvarima mogu praviti kompromisi. Ali postoji činjenica da će naručilac uvijek pronaći izvršioca svog zahtjeva bez obzira na posledice i na dimenzije tog čina“.
Konferencija WDA može se pratiti na weba sajtu Univerziteta Prinston 3. marta od 16 časova po srednjeevropskom vremenu. Osim Sonje Dragović kao učesnica iz Crne Gore govoriće filozofkinja, feministička i mirnovna aktistica Paula Petričević.