Franko Berardi Bifo (1948, Bolonja) je italijanski teoretičar marksizma, filozof, predavač i aktivista. Napisao je više od dvadeset knjiga, a u svom radu istražuje ulogu medija i informacionih tehnologija u postindustrijskom kapitalizmu: od digitalnog i prekarnog rada, virtualne stvarnosti, do fenomena masovnih ubistava i samoubistava. Berardi je osnovao magazin A/traverso(1975–1981), pokrenuo je radio Alice – prvu piratsku radio stanicu u Italiji - glas autonomne omladine Bolonje s kraja 70-tih godina prošlog vijeka. Bio je aktivni učesnik studentskih pobuna 1968. Sarađivao je sa Feliksom Gatarijem na polju šizoanalize.
Intervju je upriličen 1. maja, 2024, a objavljen je na portalu Ill will. Razgovor je vodio Chandler Dandridge, psihoterapeut, pisac i honorarni univerzitetski saradnik na Postdiplomskim studijama obrazovanja i psihologije Univerziteta u Peperdinu.
Dvadeset i četiri časa prije nego što su njujorški policajci upali na univerzitetski kampus, studenti Univerziteta Kolumbija su zauzeli Hamilton Hol, čime su svoj protest mnogo čvršće povezali sa antiratnim protestima koji su se dešavali 1968. Kako vi, kao neko ko je bio aktivni učesnik studentskih protesta 1968, vidite vezu između njih?
Sličnosti između aktuelnog talasa propalestinskih protesta i onoga što se dešavalo 1968. godine su vrijedne pažnje. Međutim, najvažnija stvar nije sličnost u ponašanju, već drugačiji kontekst, kao i drugačija očekivanja studenata koji se danas uključuju u proteste. Od početka izraelske genocidne odmazde jasno je da je većina mladih ljudi stala na stranu palestinskih žrtava. Riječi „Oslobodite Palestinu“ ponovljene su milijardu puta na društvenim mrežama, na ulicama, na univerzitetima, na zidovima gradova širom svijeta, svuda. Ovo je etički odgovor na cionistički rasizam i kolonijalizam. Sa etičkog stanovišta, trenutna situacija predstavlja prelomni trenutak: podjela između sila bijelih suprematista (sjevernih imperijalista) i ostatka čovečanstva je nepovratna. Ali etička većina još uvijek nije uspjela da postane politička snaga.
S ove tačke gledišta, stvari su danas drugačije u odnosu na 1968. Antiratni pokret 1968. pretvorio se u političku snagu koja je u izvesnoj mjeri transformisala društvene odnose. Ali su i očekivanja danas drugačija nego što su to bila tada. Kad smo se kao studenti bunili protiv rata u Vijetnamu, očekivali smo preokret u odnosima moći (rapport de force) između imperijalističkog fronta i antikolonijalnog fronta. Identifikacija sa Vijetkongom podrazumijevala je identifikaciju sa socijalizmom, emancipacijom itd. Iako je to dijelom bila obmana, identifikovali smo se sa mogućnošću pozitivnih promjena društvenih odnosa i pobjedom nad imperijalizmom.
Možemo li to reći za današnju identifikaciju sa pozicijom Palestine? Mislim da ne možemo. Studenti koji demonstriraju protiv genocida koji sprovode Sjedinjene Američke Države i Izrael očigledno se ne identifikuju sa Hamasom. Oni ne očekuju nikakvu sjajnu budućnost, nikakvu socijalističku budućnost, niti neku emancipaciju društva koja bi nastala kao posljedica palestinskog otpora. Kakvu onda identifikaciju i kakva očekivanja vidimo u današnjim talasima protesta?
Po mom mišljenju, današnji studenti se identifikuju sa očajem. Očaj je psihološka i kulturološka odlika koja objašnjava identifikaciju tolikog broja mladih ljudi s Palestincima. Mislim da većina studenata danas svjesno ili nesvjesno očekuje nepovratno pogoršanje uslova života, nepovratne klimatske promjene, dugotrajan period rata i prijeteću nuklearnu eskalaciju sukoba koji tinjaju na mnogim tačkama geopolitičke mape. To je, po mom mišljenju, suštinska razlika u odnosu na demonstracije 1968: nikakav preokret u odnosima moći nije na vidiku.
Veliki dio studentskog protesta je usmjeren na divestiranje (u ovom kontekstu riječ znači prekid finansijskih veza sa Izraelom - prim. prev). To može imati izvjesni revolucionarni i antikapitalistički potencijal. Da li su vas studenti zadivili svojom disciplinom i zahtjevima?
To je veoma važan aspekt protesta. Posljedice zagovaranja divestiranja mogu biti prilično radikalne u narednom periodu. Međutim, koliko razumijem – a možda griješim – ne znam dovoljno o internim raspravama koje su prethodile sadašnjoj pobuni – trenutno se riječ „divestiranje“ odnosi na poseban slučaj Izraela kao zločinačke države koja sprovodi program etničkog čišćenja, aparthejda i genocida. To još uvijek nije (ponavljam - koliko je meni poznato – a nadam se da će me razvoj događaja demantovati) projekat opšteg divestiranja, koji bi podrazumevao napuštanje ekonomskih politika baziranih na rastu.
Studentski protest, Hamilton hol, Kolumbija, Foto: AP
U klimi 1968. ideja divestiranja nije postojala, percepcija ekološke katastrofe je takođe bila slaba. Danas ovi problemi mogu dovesti do pokreta koji bi transformisao vezu između znanja, proizvodnje, potrošnje i ekonomskog izbora. Posljednjih pedeset godina studenti su najzanimljiviji politički akteri jer to nisu samo studenti, već i potencijalni kognitivni radnici. Ali još uvijek nismo uspeli da transformišemo političko organizovanje studenata u društveni subjekt, u trajni proces transformacije odnosa znanja, tehnologije i proizvodnje.
Da li se sjećaš govora koji je Mario Savio održao studentima na Berkliju 2. decembra, 1964? Tom prilikom je rekao sljedeće:
„Dođe čas kada rad mašina postane tako mrzak i toliko vas rastuži da više ne možete da učestvujete u takvom radu! Čak ni pasivno! Morate tijelima zaustaviti pogone, točkove, poluge, cio mehanizam... Morate pokazati ljudima koji ih stavljaju u pogon, koji ih posjeduju, da mašine više neće raditi sve dok vi ne budete slobodni!“
U ovim riječima čujemo etički stav odbijanja da se bude sredstvo imperijalnog nasilja, ali i nagovještaj mogućeg samoorganizovanja kognitivnih radnika. Ova mogućnost nikada nije ostvarena. Studenti nikada nisu uspjeli da transformišu svoju borbu, koja je suštinski povezana sa privremenim stanjem, u trajnu organizaciju kognitivnih radnika. To je bila najveća slabost studentskog pokreta: on je bio, i još uvijek jeste, glavna linija otpora, ali nije u stanju da trajno transformiše društvene odnose na nivou proizvodnje i reprodukcije. Drugim riječima, studenti se mogu organizovati dok su na univerzitetima, ali do sada nisu mogli da stvore oblike trajne autonomije u okvirima procesa kognitivnog rada.
Kako ove proteste na američkim kampusima doživljavaju u Evropi? Imate li osjećaj da postoji želja za sličnim akcijama na evropskim univerzitetima? Da li su univerziteti uopšte investirani u izraelsku i ratnu mašineriju na slične načine?
Prije dva dana sam pozvan da održim govor u velikoj sali Akademije u Bolonji. Tema govora je bio rat u Evropi, genocid u Palestini i studentska okupljanja na američkim univerzitetima. Sala je bila puna, studenti su bili uzbuđeni i njihove reakcije su bile na liniji pozicija studenata Univerziteta Kolumbija. Međutim, kada sam rekao da je vrijeme da se okupiraju italijanski univerziteti, nije bilo nikakve reakcije. Djelovalo mi je da još uvijek nisu spremni da se priključe pokretu studenata Univerziteta Kolumbija.
Osjećaj nepoverenja u sebe je duboko upisan u kulturu italijanskih univerziteta, a preovlađujući sentiment među studentima je depresija, iako sam ubijeđen da se depresija može transformisati u širok pokret aktivnog otpora ratu. Ne očekujem mnogo od evropskih univerziteta, iako se nadam da će pokazati da nisam u pravu.
Govorimo danas na 1. maj, dan kada su Ujedinjeni palestinski sindikati Gaze pozvali na štrajk. Američka organizacija Pisci protiv rata u Gazi se pridružila tom pozivu. Šta znači povezivanje ovakvih kolektivnih akcija za genocid u Gazi?
To je retorika. Prvi maj je samo dan prigodan za retoriku, makar je tako u Evropi. Potreba za povezivanjem između etičkih pobuna protiv imperijalizma i radničkog pokreta treba da bude daleko snažnija. Nisu nam potrebne (samo) jednodnevne demonstracije, niti simbolički dan štrajka. Ono što nam treba je svijest o ključnoj ulozi kognitivnih radnika u sadašnjem procesu kapitalističke proizvodnje i mogućnosti da se preokrenu glavni trendovi tehnološkog razvoja.
Organizovanje malog broja Google radnika protiv upletenosti Googla u izraelski genocid je mnogo važnije od jednog dana simboličke solidarnosti. Ne treba nam simbolička solidarnost. Treba nam pokret samoorganizovanja kognitivnih radnika protiv rata. Kognitivni radnici su istovremeno saučesnici u semiokapitalističkoj moći, kao i žrtve te iste moći (prekarnost, duševna patnja, usamljenost). Mislim da je to najvažnija kontradikcija našeg doba. Da bismo odmakli korak dalje od etičkog i simboličkog organizovanja (koje je svakako samo po sebi nužno i važno), trebalo bi da oslobodimo potencijal za društvenu subverziju svojstvenu životu koji čeka studente kao buduće kognitivne radnike.
Foto: Dutch Art Institute
Koje lekcije treba da naučimo iz iskustva 1968? Imate li neki savjet za američke studente koji protestuju, s obzirom na iskustvo koje ste imali u takvim borbama?
Nemam savjet. Nikada nisam vjerovao političkim savjetodavcima koji ne uzimaju aktivno učešće u protestima. Međutim, postoji jedna lekcija koju sam naučio iz iskustva 1968. i želeo bih da tu lekciju primijenim i na sadašnji trenutak: Univerzitet (i obrazovni sistem uopšte) jeste mjesto za sticanje znanja, kao i za proizvodnju znanja. Ali je to isto tako i institucija koja direktno ili indirektno utiče na semio-fabrike, pod kojima mislim na velike kompanije koje proizvode tehnologiju i omogućavaju komunikaciju. Sada, kao i u bliskoj budućnosti, treba proširiti pobunu koja dolazi sa univerziteta (pobuna protiv potpune dehumanizacije koju proizvode korporativni kapitalizam i vojska) na semio-fabrike.
Sabotirati lanac proizvodnje masovne (ne)kulture, sabotirati lanac proizvodnje vještačke inteligencije za militarističke ciljeve. Sabotaža i samoorganizovanje. Sabotirati upotrebu znanja u militarističke svrhe. I konačno, organizovati kognitivne snage u poduhvat autonomizacije društvenog života od kapitalizma. Znam, to su krupni poduhvati, možda i preveliki. Ali okupirani univerziteti su najbolje okruženje za poduzimanje velikih poduhvata i za samoobrazovanje ljudi u pravcu samopoverenja i autonomije.
Prevod sa engleskog: Ivana Maksić