Dan je 20. april, poslednja godina 20. vijeka. U razmaku od sat vremena, Eric Harris i Dylan Klebold, stariji učenici srednje škole Columbine, masakrirali su jednog nastavnika i dvanaest učenika, dok su ranili dvadeset sedam drugih. Par je potom izvršio samoubistvo.
Masakr u srednjoj školi Columbine označio je prekretnicu u očima mnogih, jer je podrazumijevao svjesno kreiranu scenu zločina, s obzirom na pedantnu pripremu i razradu intelektualnih motivacija u dnevnicima koje su pisali dvojica dječaka ubica. Sve je to imalo ogroman uticaj na američku maštu, potaklo dva filmska reditelja da produciraju filmove koji prikazuju događaje u Columbineu. Samo dvije godine nakon masakra, Michael Moore je objavio svoju Bowling for Columbine koji je imao za cilj da opiše društvenu pozadinu, ako ne i uzroke, zločina. Film se fokusirao na sistematsku upotrebu nasilja od strane američkih stratega i vojske, laku dostupnost oružja na otvorenom tržištu i na internetu, opsesiju američkog društva strahom i vojnom agresivnošću, te nasilje koje prožima svakodnevni život Sjeverne Amerike.
Iako je Mooreov izvještaj bio uvjerljiv, pokazao je samo dio priče. Iako se fokusirao na društveni kontekst, nedostajao je uvid u subjektivnost počinitelja – psihopatologiju ljudskih bića izloženih elektronskoj hiperstimulaciji tokom svojih formativnih godina, posebnu krhkost prve generacije da odrasta u virtuelnom dobu.
Sljedeće godine, 2003, Gus Van Sant je objavio svoj film Elephant. Ovdje je reditelj odabrao da uđe duboko u psihološko, da se pozabavi suštinom poremećenih subjektiviteta na poslu i pokuša da shvati intimnu patnju dvojice mladića koji su zamislili i izvršili zločin. Van Sant opisuje ne samo njihovu agresivnost i njihovo nasilje, već i njihovu zbunjenu potragu za nježnošću, njihovu frustraciju i usamljenost, kako su se bližili ka krajnjem činu samouništenja.
Očigledno je da ne možemo svesti tako složen događaj na puku kombinaciju društvenih, psiholoških ili ideoloških linija uzročnosti. U svakom takvom nizu radnji nalazi se nešto što nadilazi svako logično objašnjenje. Ipak, moguće je ovaj oblik psihopatologije vidjeti ne kao izolovani fenomen, već kao simptom rasprostranjenog oblika patnje.
To je ono što film Gusa Van Sant-a čini tako zanimljivim. Eric Harris je u svom dnevniku pisao o svom divljenju prirodnoj selekciji i o svojoj želji da svakoga smjesti u verziju kompjuterske igre Doom kako bi se pobrinuo da slabi umru, a da samo jaki žive. Stoga nije iznenađujuće da je ovisnost o video igricama kod oba mladića privukla pažnju novinara, kritičara i psihologa. Naširoko se pretpostavljalo da dugotrajno izlaganje vrlo nasilnim video igricama može proizvesti efekat desenzibilizacije u umovima mladih ljudi poput Erica i Dylana, ali ovo površno zapažanje, fokusirajući se na sadržaj video igrica, ne uzima u obzir kognitivne i psihološke mutacije nastale produženim uranjanjem u digitalno okruženje. Nije sadržaj igre, već sama stimulacija ta koja proizvodi efekat desenzibilizacije na tjelesno iskustvo patnje i zadovoljstva. Naravno da ne postaju svi masovne ubice samo zato što igraju video igrice ili učestvuju u digitalnoj stimulaciji. Ali masovni ubica je samo izuzetak, manifestacija opšteg trenda u toj opštoj mutaciji ljudskog uma.
TEHNOLOGIJA - JEZIČKA PREKARNOST
U svojoj knjizi The Show and Tell Machine iz 1975. godine, Rose Goldsen opisuje buduću generaciju ljudi transformisanu medijskim pejzažom – koji je tada uglavnom karakteriziran televizijom i oglašavanjem – i predviđa značajnu mutaciju u polju psihologije i jezika: "Podižemo generaciju ljudskih bića čiji primarni utisci potiču iz mašine – prvi put u istoriji da se to dogodilo."
Milka Delibašić, Within the void..., video instalacija, 2022
Televizija i, odnedavno, digitalna revolucija uveli su strašne transformacije u čovjekovo mentalno okruženje. Činjenica da ljudska bića uče više riječi od mašine nego od svojih majki neosporno vodi razvoju nove vrste osjećajnosti. Novi oblici masovne psihopatologije našeg vremena ne mogu se istraživati bez razmatranja efekata ovog novog okruženja, posebno novog procesa učenja jezika.
Dva glavna toka zahtijevaju razmatranje: prvi je odvajanje učenja jezika od tjelesnog afektivnog iskustva; drugi je virtuelizacija iskustva drugog. Ovaj prvi aspekt promjene je posebno zanimljiv. Prema Luisi Muraro, italijanskoj spisateljici čiji je rad uglavnom posvećen razradi feminističke filozofske perspektive, pristup jeziku je u osnovi povezan s afektivnim odnosom između tijela onog koji uči i tijela majke. Duboko, emocionalno shvaćanje dvostruke artikulacije jezika, odnosa između označitelja i označenog u jezičkom znaku, ukorijenjeno je u pouzdanom oslanjanju na afektivno tijelo majke. Kada se ovaj proces svede na učinak razmjene između mašine i ljudskog mozga, proces učenja jezika se odvaja od emocionalnog efekta tjelesnog kontakta, a odnos između označitelja i označenog postaje samo operativan. Riječi ne hvataju afektivno značenje, značenje nije ukorijenjeno u dubinu tijela, a komunikacija se ne doživljava kao afektivni odnos između tijela, već kao radna razmjena uputstava za rad. Tu možemo očekivati da će uskoro uslijediti psihička patnja.
Osim toga, dogodila se druga transformacija u psihološkoj sferi: mladi ljudi provode svoje rane formativne godine u stalnoj vezi sa informatičkim mašinama, dok doživljavaju sve manje tjelesnog kontakta licem u lice s drugima. Djeca su sve više udaljena od tjelesne prisutnosti druge djece i podvrgnuta virtuelnom obliku komunikacije sa udaljenim entitetima čije tijelo ne pripada osjetljivom i senzibilnom prostoru.
Ovdje je u igri sama senzitivnost. To je osobina koja omogućava ljudskim bićima da razumiju znakove koji nisu verbalizovani i koji se ne mogu svesti na riječi. Osjećajnost je interpersonalna nit koja omogućava empatičku percepciju drugog. Empatija (sposobnost da osjećamo zadovoljstvo i tugu drugog kao dio našeg zadovoljstva i tuge) nije urođena emocija, već prije psihološko stanje koje se kultiviše i rafinira i koje, u nedostatku takve kultivacije, može uvenuti i nestati.
Milka Delibašić, Leptirov san, 2019.
Postoji mnogo dokaza koji ukazuju na to da baš ova mutacija u iskustvu komunikacije proizvodi patologiju u sferi empatije (autistički trend) i u sferi senzibiliteta (desenzibilizacija na prisustvo drugog). A mutacija psihičke i jezičke interakcije takođe može biti u korijenu savremene nesigurnosti (prekarnosti) života.
Prekarnost nije samo uslov rada u doba globalne deteritorijalizacije, već je i fragmentacija društvenog tijela, lomljenje samopercepcije i percepcije vremena. Vrijeme više ne pripada pojedincu, a kapitalista više ne kupuje lični život pojedinaca; umjesto toga, ljudi se brišu iz prostora rada, a vrijeme se pretvara u vrtlog depersonalizovane, fragmentarne supstance koju kapitalista može steći i mašinski rekombinovati na mreži. Posebno je kognitivni rad – rad mašte i informacija – podložan pravilu prekarnosti. Budući da je nematerijalan i čisto informativan, ovakav posao ne mora biti lokalizovan u fizičkom prostoru. Može se prenijeti, cijepati, frakturirati i konačno rekombinovati u apstraktnom prostoru interneta.
Iz knjige "Heroes: Mass Murder and Suicide", 2015. Prevod i oprema: Normalizuj