Kad promatramo predmete ili građevine koje izgledaju kao da počivaju u sebi, naše opažanje na neki poseban način postaje mirno i nijemo. Objekat kojeg opažamo ne nameće nam iskaz, naprosto je tu. Opažanje nam postaje tiho, nepristrasnoj ne poseže za posjedovanjem. S onu je stranu znaka i simbola. Otvoreno je i prazno. Kao da se gleda nešto što se ne da dovesti u središte svijesti. Sad, u tom vakuumu opažanja, u promatraču može iskrsnuti neko sjećanje za koje se čini kao da potječe iz dubine vremena. Gledati objekat sad ujedno znači naslućivati svijet u njegovoj cjelovitosti. Jer tu nema ničega što se ne bi moglo razumjeti. U običnim stvarima svakodnevog života je posebna snaga – čini mi se da to kazuju slike Edvarda Hupera. Mora se samodovoljno dugo gledati da bi ih se vidjelo.
Peter Zumhtor, Misliti arhitekturu
Estetika i poetika grada su uticale na različita polja umjetnosti: film, fotografiju, poeziju, muziku, slikarstvo. Od utopijskog Kampanelinog Grada Sunca, preko Kalvinovih izmišljenih Nevidljivih gradova do distopijskih, mračnih Metropolisa i Gotama, grad se manifestuje kao protagonist koji odslikava ili projektuje stanje društva i pojedinca u njemu. Bezlična predgrađa, napuštene zgrade i hale, prazne stanice, hladni haustori u savremenoj umjetnosti postaju vizuelne metafore sumornih stanja čovjeka, melanholične atmosfere, metafizičke pustoši i usamljenosti.
Tako grad postaje idealan mizanscen za noar filmove, muzičke spotove novog talasa i američku andergraund poeziju. Velikom korpusu tema u likovnoj umjetnosti koje su našle uporište u različitim aspektima grada pripada i modernistička arhitektura socijalizma. Socijalistička arhitektura bila je zamišljena kao poligon društvene emancipacije. U njoj je apstraktne ideje trebalo prenositi promišljajući vezu prostora i ritma (pojma primarno vezanog za muziku, vrijeme ili prirodu, tj. repeticiju), bez nadovezivanja na tradiciju. Jezik ideologije je preveden u novu arhitekturu koja je postala direktni, materijalizovani odraz ideje o novom čovjeku.
Contrast, akrilik na platnu, 2016.
Geometrijski organizovan prostor sa izraženim pravolinijskim ritmom koji odslikava socijalističku ideju o napretku i jednakosti, ritmizirao je ponašanje pojedinca unutar zajednice, predmeta, te arhitekture u cjelini. Stambene blokove, kao specifično jugoslovenski model “usmjerene stambene izgradnje” je karakterisalo maksimalno prostorno ''pakovanje'' i optimalna funkcionalnost stanova koji su bili po mjeri socijalističkog čovjeka. Atributi socijalističke estetike: neutralnost, kompromis, samodovoljnost, lako se mogu identifikovati u urbanističkoj matrici novih naselja koja su se sastojala od gigantskih, identičnih, potpuno uniformnih zgrada.
Depersonalizovanost i geometrijska repeticija ovih zgrada koje emituju atmosferu hladnoće i ne-mjesta su motivska polazišta u slikarstvu Lidije Nikčević. Za razumijevanje umjetničinog formalnog i poetskog pristupa ovom motivu treba imati u vidu da je Lidija rođena ranih 90-ih u postindustrijskom gradu Nikšiću čiji vizuelni identitet je dominantno oblikovala takva arhitektura. U protoku vremena, od izgradnje stambenih blokova 60-ih i 70-ih godina prošlog vijeka, do djetinjstva umjetnice i formativnih godina, fabrike su zatvorene, industrijski pejzaž je postao nijemi svjedok propadanja, a fasade stambenih zgrada su počele lagano i neumitno da se krune i da zadobijaju patinu i sraslost sa okolinom koje im je, paradoksalno, dala izvjesnu toplinu, humanost i nostalgičnu ljepotu.
Split II, akrilik na platnu, 2018
Lidijino prevođenje konstruktivnih elemenata arhitekture na autonomni jezik slike konceptualno je postavljeno na uporištima i slikarskim modelima iz istorije umjetnosti, dobrom poznavanju teorijskih postulata modernstičke arhitekture, a prije svega na ličnom promišljanju i osjećanju slikarstva. Reference na kubizam, neoplasticizam, konstruktivizam i geometrijsku apstrakciju u postupku gradnje slike i njene čvrste kompozicione strukture, a na precizionizam u izboru motiva arhitektonskih i industrijskih kompleksa, uočavaju se u cjelokupnom opusu. Ovim uporišnim tačkama možemo pridružiti kompleksan odnos sa urbanim realizmom, ne u smislu pukog koketiranja sa njim kao retro stilom, već kao sa predstavljačkom strategijom, koji je na autorkinim slikama u službi anticipacije moguće pripovijesti, a ne njene artikulacije i ilustracije.
Lidijine slike nijesu glorifikacija grada i modernističke arhitekture, niti izražavaju žal zbog destruktivne dehumanizacije okruženja. Nije čak od presudne važnosti za posmatrača identifikacija određenog grada, zgrade, fabrike, iako prepoznavanje konkretnog motiva na njenim slikama izazva zadovoljstvo pogleda. Racionalnim, kultivisanim slikarskim postupkom, lišenim gestualnog rukopisa i intuitivnog prepuštanja činu slikanja, umjetnica “konstruiše” slike koje svojom arhitektonikom, kolorističkim harmonizovanjem, repetitivnim ritmom i uravnoteženom kompozicijom stvaraju osjećaj bezvremenosti. Iako je, kao što je već pomenuto, tema grada karakteristična za cjelokupno dosadašnje stvaralaštvo Lidije, u njenom radu se mogu uočiti evolutivna pomjeranja fokusa umjetničkih istraživanja i promjene u egzekuciji. Na ranijim slikama, na primjer Kompozicija I, Split I, Split II, Split III, Blok V, Druga stanica, primjetna je poetizovana atmosfera melanholije i nepomičnost, zamrznutost kadra.
Composition I, kombinovana tehnika, 2018.
Ritmovane strukture zgrada zauzimaju centralni dio slike (često momumentalnog formata), a svjetlost, bilo da je jasna, dnevna, prirodna, ili prigušena, noćna, od izvora izvan slike, postaje važan konstitutivni element. Figura čovjeka se rijetko pojavljuje, a ako je data, onda je mala, bezlična, okrenuta leđima posmatraču, zagledana u daljinu. Njeno prisustvo daje prostoru metafizičku dimenziju, zagonetnost i nejasnu slutnju mogućeg događaja. Novi radovi, nastali u prethodnih par godina donose formalno-sadržinski pomak. Težište se pomjera na industrijski pejzaž, fabričke hale i gradilišta.
Za razliku od ranijih zamrznutih kompozicija, čiju statičnost i plitku iluziju dubine prostora manifestuje frontalnost motiva, na novim radovima poput Hemets I, Helmets II, Workers prostor je produbljen. Slika se usložnjava. Dijagonale aseptičnih mašina i mizanscena sugerišu mehaničku dinamiku, pokret, fragmentirani sinhronizovani rad na fabričkoj traci. Kolorit je arteficijalan, a tanki, lazurni nanosi boje, ispod kojih se mjestimično naziru platno i bojeni slojevi stvaraju sablasni osjećaj bestjelesnosti. Radnici postaju figure koje ravnopravno sa tehnicističkim ambijentom definišu prostor.
Helmets II, akrilik na kartonu, 2022.
Umjetnica, u odnosu na ranije ortogonalno koncipirane radove, uvodi novi, sferični geometrijski oblik, naročito vidljiv na šlemovima radnika, koji vizuelno razrađuje kompoziju. U simboličkom smislu, ove slike odražavaju nevidljivi poredak koji, poput perpetuum mobile programira i nadzire automatizovane radnje depersonalizovanih radnika po unaprijed zadatim shemama i pravilima.
Transponujući u polje slike estetske, poetske i duhovne komponente arhitekture i grada, Lidija stvara djela koja u ovom haotičnom i promjenljivom svijetu nude prijeko potrebni red i sklad. Pjesničkim jezikom rečeno, možda nam umjetnica postavlja i pitanje: Umijemo li da čitamo naše gradove, ili u njima samo živimo?
Fotografije: Duško Miljanić
Članak je objaljen u katalogu izložbe, oprema je redakcijska.
.