U ovakvim vremenima, kako pisati za portal pod imenom Normalizuj? Kad bi se bar zvao Boljesenapij ili, recimo, Mozgomupijesak… Dok čekam da ga uredništvo preimenuje, da pomenem ono najbitnije:
U Crnoj Gori, pomoć stradalima u Ukrajini možete poslati preko Crvenog krsta. Uplate se primaju preko računa 520-5188-31 (Hipotekarna banka) ili putem SMS-a na broj 15888 kod sva tri mobilna operatera.
Takođe, treba istaći ono što je očigledno: bombe ne padaju na Ameriku, gdje živim, niti na Crnu Goru, gdje sam živio nekad, i bilo bi uvredljivo prema žrtvama rata pretvarati se da je drugačije. Uz to, nije zgoreg ni pomenuti da je odlazeća crnogorska vlada, koja se snebiva kao smotani mladoženja kad su u pitanju sankcije prema Rusiji, ipak uspjela da odobri ulazak u zemlju ukrajinskim izbjeglicama, bez obzira na posjedovanje putnih isprava.
Kancelarija UNHCR i dalje postoji u Podgorici i valjda je u stanju da pomogne. Čak se i pandemija primirila, ili barem pauzira između omikrona i sljedećeg omikrona, što bi trebalo da olakša zbrinjavanje onih kojima je pomoć najpotrebnija.
Na kraju, ima sasvim dovoljno svjedočanstava za tvrdnju da život – pod bombama, pod prijetnjom od bombi, u prisustvu bomboljubaca – ne prestaje da pulsira sopstvenom logikom, koja uključuje piskaranje po potrebi, u inat Putinu i putinima, kojima naravno mozgovi uronjeni u alkohol ili pijesak savršeno odgovaraju. Dakle, Normalizuj.
ISTOČNE KONSPIRACIJE
Ne znam koliko ovo što slijedi doprinosi normalizaciji, ali mislim da s kovidom još nismo raščistili. Recimo, znamo li koliko nas je zapravo stradalo? Kratak odgovor glasi: znatno više nego što se misli. Od kovida se umire direktno i indirektno: sve planirane a otkazne intervencije, svi kritično oboljeli koji nisu mogli biti primljeni na intezivnu njegu, svi preventivni pregledi koji nisu obavljeni, svako smanjenje bolničkih kapaciteta nastalo usljed sve veće komercijalizacije zdravstva, svaka neplanirana nestašica ljekova i medicinske opreme, sve se to, u tišini porodičnih sahrana, uz vrevu masovnih, smrtoljubnih performansa kojima se pokopavaju starci u mantijama, slivalo u jedva vidljive statističke rubrike, na koje smo se, jer zaboga, ljudi smo, neizbježno navikli.
Vadim Bondero: Žetva vazdušnih snaga
Tu, nažalost, nije kraj: čak i kad bi pandemija postala prošlost prije nego što završite ovu rečenicu, ostala bi izvjesnost da ćemo posljedice nagomilanih loših ishoda snositi još godinama.
Detaljan statistički prikaz dosadašnjeg viška smrtnosti od kovida objavljen je nedavno u medicinskom časopisu The Lancet. Prema tom izvještaju, zbog kovida je globalno, od 1. januara 2020. do 31. decembra 2021, stradalo oko 18 miliona ljudi (otprilike kao BiH, Hrvatska, Kosovo i Srbija zajedno), što trostruko premašuje broj neposrednih žrtava same infekcije. Među velikim zemljama najgore je prošla Rusija, a nezavidna lista najgorih uključuje i Crnu Goru. Istočna Evropa zapravo predsjedava tim tužnim skupom.
Nedavno sam pokušao da nacrtam vezu između ovolike smrtnosti zbog kovida u Istočnoj Evropi i niske stope vakcinacije, te vezu između niske stope vakcinacije i podložnosti teorijama zavjere. Naravno, problemi sa odbijanjem ili odlaganjem vakcinacije zavise od mnogo faktora, ne samo od konspirološkog mentaliteta, i nisu od juče.
Možda se ne treba čuditi odluci roditelja da ne daju djecu zlim iglama. Taj prosti medicinski postupak je u nadležnosti države, koja decenijama zapostavlja javni interes
Preko 90% zemalja u svijetu kuburi sa time, a kao najčešći razlog za sumnjičav odnos prema najefikasnijoj preventivnoj mjeri ikad izmišljenoj, koji prijavljuje oko 25% ispitanih, navodi se nepovoljan odnos dobitka i rizika.
BOŽANSTVA OBMANE I GLUPOSTI
To, naravno, nema veze sa stvarnošću. Zahvaljujući vakcinama, nekolike infektivne pošasti s kojima se čovječanstvo nosilo hiljadama godina su potpuno ili skoro potpuno iskorijenjene. Uz to se procjenjuje da je, globalno posmatrajući, vakcinacijom protiv deset raširenih patogena današnjice samo u periodu od 2000. do 2019. spriječeno oko 37 miliona preuranjenih smrtnih ishoda, uglavnom kod djece mlađe od 5 godina.
Takođe, ozbiljnija neželjena dejstva nakon vakcinacije su izuzetno rijetka, dok su ona manje ozbiljna često plod straha ili uobrazilje. Recimo, sistemska neželjena dejstva (dakle ona nevezana za ubod, poput glavobolje ili mučnine) bila su prisutna kod 35% volonterki i volontera koji su u kliničkim studijama za vakcine protiv kovida primili placebo, to jest par kapi fiziološkog rastvora.
Nažalost, stvarnost često nema šansi protiv iskrivljene slike o njoj. Nedavno je obznanjeno da je u Crnoj Gori stopa vakcinacije protiv malih boginja, putem MMR vakcine koja još štiti od rubeola i zauški (i koja, naravno, ne izaziva autizam), kod djece rođene u 2020. bila svega 12%. To je priličan problem jer se grupni imunitet, zbog vrlo visoke infektivnosti ovog virusa, postiže tek uz stopu vakcinacije od 95%.
Priča o kovidu kao posljedici nekakve urote nije kompletna bez pominjanja kolektivnog narcizma (recimo nacionalnog)
U prevodu, ovo znači da nas vjerovatno čeka mala eksplozija malih boginja, koje mogu da ostave teže posljedice kod trećine oboljelih i dovedu do smrtnog ishoda otprilike kod jednog na hiljadu slučajeva. Dakle, u slučaju epidemije malih boginja u Crnoj Gori, smrtni ishod ne bi bio iznenađenje za oko 25 od 25.000 djece koja još nisu primila MMR vakcinu. To bi bilo ravno žrtvovanju dvadesetpetoro djece Ati, relativno nepoznatoj grčkoj boginji obmane i pada, te Koalemosu, još manje poznatom božanstvu gluposti, čiji oltar nigdje ne postoji ali koji spremno računa na priloge zainteresovanih.
SINHRONO KOPRCANJE
Možda se ne treba čuditi odluci roditelja da ne daju djecu zlim iglama. Taj prosti medicinski postupak je u nadležnosti države, koja decenijama zapostavlja javni interes i čiji se visoki službenici oglušuju o sopstvene epidemiološke mjere kako im odgovara. Čemu, recimo, protivpandemijske mjere vlade i „ukori“ ministarke zdravlja kad premijer odbija da se vakciniše i strgava masku sa lica čim namiriše pričesnu pogaču?
Prepušteni sebi samima, u potrazi za lako svarljivom informacijom, roditelji nerijetko krenu da plutaju po bespućima interneta, gdje je teško oduprijeti se zovu sirena koje nas mame da se upletemo u društvene mreže, pridružimo mnoštvu sebi sličnih i prepustimo osjećaju sinhronog plivanja, makar se samo bespomoćno koprcali.
Istraživanje izvedeno u SAD ukazuje da sklonost ka uproštenim informacijama može dovesti do paranoje
Sistematski prikaz prihvatanja vakcina protiv kovida u zemljama širom svijeta potvrđuje ovakvo viđenje: niska stopa pristanka na vakcinaciju povezana je sa niskim nivoom obrazovanja i svijesti o problemu, neefikasnim naporima i inicijativama od strane države, dezinformacijama raširenim po društvenim mrežama i, naravno, neizbježnim vjerovanjem u teorije zavjere.
Nedavna analiza reprezentativnog uzorka njemačke populacije pokazala je da su teorije zavjere o kovidu naročito zastupljene kod onih koji su zavjereničkom mentalitetu inače skloni, a to su prvenstveno mlađe osobe, muškarci, te oni nižeg obrazovanja i nižih primanja. Uz to, istraživanje izvedeno u SAD ukazuje da sklonost ka uproštenim informacijama može dovesti do paranoje, koja preuveličava opasnost od vakcinacije protiv kovida i smanjuje vjerovatnoću da neko poturi mišicu pod iglu.
N. Maslovara, 1980: Homo qvo vadis?
Uzevši sve ovo u obzir, ne treba da čudi da je sklonost teorijama zavjere o kovidu povezana sa pojačanim predrasudama prema pojedinim etničkim grupama (recimo, ljudima iz Kine, jer virus je „kineski“), nepoštovanjem epidemioloških mjera i nasilnom ponašanju.
Međutim, nisu samo lakovjerni skloni teorijama zavjere. Među njima su i oni koji pokazuju sklonost ka manipulativnosti, narcizmu ili psihopatiji, trima osobinama koje u psihologiji ličnosti čine tzv. mračnu trijadu (ili tetradu, kad se doda još i sadizam). Uz konspirativni mentalitet, oni koji se daju opisati ovim konstruktom često se ponašaju kao zle sirene u metafori iz gornjeg pasusa, iliti u kopnenoj verziji, kao obični internetski trolovi. Oni su i dileri i konzumenti dezinformacija, istovremeno navučeni na kaljugu u kojoj se valjaju i zadovoljni što u istu mogu da povuku druge.
Na kraju, priča o kovidu kao posljedici nekakve urote nije kompletna bez pominjanja kolektivnog narcizma (recimo nacionalnog), koji se definiše kao vjera u izuzetnost sopstvene grupe koja zbog toga zaslužuje poseban tretman. Ova osobina se da mjeriti psihološkim instrumentima i, kao što bi se očekivalo iz letimičnog pregleda prosječnog balkanskog profila na Facebooku, povezana je sa vjerovanjem u teorije zavjere o kovidu i njihovim širenjem.
UDICE U VILICAMA
Kakve veze sve ovo ima sa ratom u Ukrajini? Sasvim spekulativno: (1) nacionalnog narcizma na Balkanu ne fali; (2) društvene mreže su sveprisutne; (3) direktni eksponenti velikoruske politike su na visokim položajima; (4) Rusija ima razgranat ekosistem dezinformacija, putem kojeg sponzoriše neistine o kovidu, vakcinaciji i laboratorijama za biološko oružje u Ukrajini, često putem desničarskih organizacija u Evropi i SAD, što je u skladu sa decenijskom informativnom politikom Kremlja. Na taj način, jedan autoritarni režim ne upropaštava samo sopstveno stanovništvo i susjedne zemlje, već direktno uvećava stopu smrtnosti od zaraznih bolesti širom svijeta. Bombe nekad nisu neophodne.
Takav pristup, iako vješto osmišljen da podilazi ljudskim slabostima, ipak zavisi od našeg pristanka da iznova gutamo jedne te iste udice i prepuštamo se mreži koja nas uvlači. U to ime: izvucimo udice iz vilica. Iskoprcajmo se iz mreža. Odjebimo bombe, sirene i trolove. Normalizujmo se.